ਅੱਗ ਤੇ ਮਿੱਟੀ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਰਜੀਤ ਪਾਤਰ

ਇਕ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਧਰਤ ਸੀ, ਇਕ ਦੀ ਰਾਸ਼ੀ ਅਗਨ ਸੀ
ਇਕ ਉੱਗਣ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਸੀ, ਇਕ ਜਾਲਣ ਵਿਚ ਮਗਨ ਸੀ


ਇਕ ਬੰਦੇ ਦੀ ਸੋਚ ਨੇ, ਐਸਾ ਮੰਤਰ ਮਾਰਿਆ
ਅੱਗ ਤੇ ਮਿੱਟੀ ਮਿਲ ਗਏ, ਦੀਵੇ ਲਗ ਪਏ ਜਗਣ ਸੀ

ਧਾਤ ਨੂੰ ਤਾਰ ‘ਚ ਢਾਲਿਆ, ਰੁੱਖ ਰਬਾਬ ਬਣਾ ਲਿਆ
ਇਹ ਤਾਂ ਸਭ ਤਕਨੀਕ ਸੀ, ਅਸਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਲਗਨ ਸੀ

ਅਸਲੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਰਾਗ ਸੀ ਜਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਵੈਰਾਗ ਸੀ
ਨਹੀਂ ਨਹੀਂ ਅਨੁਰਾਗ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸ਼ੈਅ ਮਗਨ ਸੀ

ਖਿੱਚਾਂ ਕੁਝ ਮਜਬੂਰੀਆਂ, ਕੁਝ ਨੇੜਾਂ, ਕੁਝ ਦੂਰੀਆਂ
ਧਰਤੀ ਘੁੰਮਣ ਲੱਗ ਪਈ, ਅੰਬਰ ਲੱਗ ਪਿਆ ਜਗਣ ਸੀ

ਪਹਿਲਾਂ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਖੜਕੀਆਂ, ਫਿਰ ਸਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਥਰਕੀਆਂ
ਤਾਰਾਂ ਦੇ ਸਨ ਦੋ ਸਿਰੇ, ਇਕ ਛੁਪਿਆ ਇਕ ਨਗਨ ਸੀ

ਮਨ ‘ਤੇ ਪਰਦੇ ਪਹਿਨ ਕੇ, ਉਸਦੇ ਦਰ ਤੂੰ ਕਿਉਂ ਗਿਆ
ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਾਂਗ ਸ਼ਫ਼ਾਫ ਸੀ ਜੋ ਧੁੱਪਾਂ ਵਾਂਗੂ ਨਗਨ ਸੀ

ਤਾਰਾਂ ਵਾਂਗ ਮਹੀਨ ਸੀ, ਇਹ ਉਸਦੀ ਤੌਹੀਨ ਸੀ
ਉਸ ਸੰਗ ਉੱਚੀ ਬੋਲਣਾ ਚੁੱਪ ਅੰਦਰ ਜੋ ਮਗਨ ਸੀ

ਸਾਗਰ ਦੀ ਥਾਂ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਰਜੀਤ ਜੱਜ

ਸਾਗਰ ਦੀ ਥਾਂ ਮੋਈ, ਪਿਆਸੀ ਮੱਛੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ
ਅੱਜ ਕਲ ਮੈਂ ਵੀ ਚੰਨ ਤੋਂ ਖਿਝਿਆ, ਧਰਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ


ਬੇੜੀ ਬਦਲੇ ਝੀਲ ਦਾ ਸੌਦਾ, ਇਕ ਸੌਦਾਗਰ ਦੇ ਸੰਗ ਕਰਕੇ,
ਬਹਿ ਰੇਤਾ ‘ਤੇ ਹੁਣ ਮੈਂ ਓਸੇ, ਬੇੜੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਠੀਕਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕੱਠਿਆਂ ਕਰਦੇ, ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਕੁਝ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹਾਂ,
ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਘੜੇ ਦਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਸੂਰਜ ਖ਼ਾਤਰ ਕੱਲ ਤੂੰ ਜਿਸਦਾ, ਤੇਲ ਬਰੂਹੀਂ ਚੋ ਦਿੱਤਾ ਸੀ,
ਮੈਂ ਓਸੇ ਦੀਵੇ ਦੀ ਸੜਦੀ ਬੱਤੀ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਤੂੰ ਗੋਕੁਲ ਦਾ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਭੁਲਕੇ, ਜਾਹ ਮਥਰਾ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਵੇਖ,
ਮੈਂ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਚੱਕਰ ਬਣ ਗਈ, ਬੰਸੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਉਸਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਹੈ ਆਪਣੀ ਛੱਤਰੀ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਖੁਰ ਜਾਵਣ ਦਾ,
ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਪਿਆਸ ਹੰਢਾਉਂਦੀ, ਮਿੱਟੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਕੋਇਲ, ਬੁਲਬੁਲ, ਤਿਤਲੀ, ਚਕਵੀਂ, ਮੂਨ, ਮੀਨ ਤੇ ਚਿੜੀ ਚਕੋਰੀ,
ਮੈਂ ਸਭਨਾਂ ਦੀ ਤੜਪ ਨੂੰ ਜਿਉਂਦੀ, ਬੱਚੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਜਿਸਦੇ ਢਹਿ ਕੇ ਨਗਰ ਬਣਨ ‘ਤੇ, ਮੈਨੂੰ ਕੁਝ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲੇਗਾ,
ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰਾਂ ਦੀ ਮੈਂ ਓਸੇ, ਬਸਤੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਅਦਲੀ ਰਾਜੇ ਦੀ ਰਹਿਮਤ ਦੀ ਚਕਾਚੌਂਧ ਵਿਚ ਗੁੰਮ ਗਈ ਜੋ,
ਕਿੰਝ ਹੋਵੇ ਸੁਰਜੀਤ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਵੰਝਲੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਹਾਂ

ਤੁਰਦੇ ਨੇ ਪੈਰ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਜਸਵਿੰਦਰ

ਤੁਰਦੇ ਨੇ ਪੈਰ ਭਾਵੇਂ ਧੁਖ਼ਦੇ ਅੰਗਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ
ਖਾਬਾਂ ‘ਚ ਕਹਿਕਸ਼ਾਂ ਹੈ ਨਜ਼ਰਾਂ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ


ਦਿੰਦੇ ਨੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਤਾਂ ਕੀ ਅਥਰੂ ਤਾਂ ਪੂੰਝਦੇ ਨੇ
ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਮਾਣ ਸਾਨੂੰ ਮਿੱਤਰਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਭਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕੀ ਕੁਝ ਸਿਖਾ ਗਿਆ ਹੈ
ਪਰਵਾਨਿਆਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਅੱਗ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਕਰੀਏ ਕੀ ਉਸ ਨਦੀ ਦਾ ਭਰ ਕੇ ਜੁ ਵਗ ਰਹੀ ਹੈ
ਇਕ ਵੀ ਛੱਲ ਨਾ ਆਈ ਤਪਦੇ ਕਿਨਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਨਰਕਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਬਣਾਈਏ ਹੁਣ ਤਾਂ ਜਿਉਣ ਜੋਗੇ
ਉਮਰਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰ ਲਈਆਂ ਸੁਰਗਾਂ ਦੇ ਲਾਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਵਾਅਦਾ ਵਫ਼ਾ ਦਾ ਕਰਨਾ ਸੌਖਾ ਬੜਾ ਹੈ ਲੇਕਿਨ
ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪਰਖ਼ ਇਸਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਆਰਿਆਂ ‘ਤੇ

ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਵਿਜੇ ਵਿਵੇਕ

ਪਤਝੜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੁਹੂ ਕੁਹੂ ਦਾ ਰਾਗ ਅਲਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |
ਮੈਨੂੰ ਪੰਛੀ ਵੀ ਸਾਜਿਸ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਜਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |


ਮੈਂ ਜਿੰਦਾ ਸਾਂ ਮੈਂ ਸਿਵਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਜਾਣਾ ਹੀ ਸੀ,
ਮੈਨੂੰ ਕੀ ਜੇ ਮੁਰਦੇ ਬਹਿ ਕੇ ਕਰ ਵਿਰਲਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਅਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਿਸ ‘ਤੇ ਚੜਦੇ ਲਹਿੰਦੇ,
ਸਾਡੇ ਸੂਰਜ ਵੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਕ ਸੰਤਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਕੁਝ ਨਸ਼ਤਰ, ਕੁਝ ਅੱਗ ਦੀਆਂ ਲਾਟਾਂ ਤੇ ਕੁਝ ਪਾਗਲ ਮਿਲ ਕੇ,
ਇਸ ਸ਼ਾਇਰ ਦੀ ਹਿੱਕ ‘ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਛਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਪਾਰ ਉਤਰਨਾ ਦੂਰ ਉਨਾਂ ਤੋਂ ਡੁੱਬਿਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ,
ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਜੋ ਸਾਗਰ ਦੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਪ ਰਹੇ ਨੇ |

ਇੱਕੋ ਹੀ ਰਾਤ ਵਿਚ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ

ਇੱਕੋ ਹੀ ਰਾਤ ਵਿਚ ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਹੁਸੀਨ ਹੋਇਆ
ਕੱਲ ਤੱਕ ਸੀ ਖ਼ਾਬ ਮੇਰਾ ਤੇ ਅਜ ਯਕੀਨ ਹੋਇਆ


ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਕਿੰਨੇ ਮੁਕਾਮ ਵੇਖੇ
ਕਦੇ ਹਮਅਕਾਸ਼ ਮੇਰਾ ਕਦੇ ਹਮਜ਼ਮੀਨ ਹੋਇਆ

ਮੈਂ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਨੋਚਦਾਂਗੀ ਸ਼ਾਖਾਂ ਤੋਂ ਪੱਤ ਅਪਣੇ
ਸਾਇਆ ਕਦੇ ਜੇ ਮੇਰਾ ਤੇਰੀ ਤੌਹੀਨ ਹੋਇਆ

ਇਹ ਕਿਸ ਨੇ ਵੇਖਿਆ ਹੈ ਵਗਦੀ ਨਦੀ ‘ਚ ਚਿਹਰਾ
ਲਹਿਰਾਂ ਨੇ ਲੜਖੜਾਈਆਂ ਪਾਣੀ ਰੰਗੀਨ ਹੋਇਆ

ਉਹ ਤੇਰੇ ਘਰ ਦਾ ਬੂਹਾ ਖੜਕਾ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ ਹੈ
ਤੂੰ ਜਿਸਦੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਸੀ ਲੀਨ ਹੋਇਆ

ਇਹ ਸ਼ੌਕ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਕਾਰਗਰ, ਕਿ
ਮੈਂ ਹੋ ਗਈ ਹਾਂ ਬੇਹਤਰ ਉਹ ਬੇਹਤਰਹੀਨ ਹੋਇਆ

ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਸੇਕ ਸਹਿ ਕੇ ਹੰਝੂ ਦੀ ਜੂਨ ਪੈ ਕੇ
ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਵੀ ਬੰਦਾ ਇਉਂ ਹੀ ਜ਼ਹੀਨ ਹੋਇਆ

ਨਜ਼ਮਾਂ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਤਾਰਕ ਗੁੱਜਰ (ਪਾਕਿਸਤਾਨ)

ਦਿਖਾਵਾ

ਲੱਖ ਮਸੀਤੀਂ ਸਜਦੇ ਕੀਤੇ
ਮੰਦਰੀਂ ਦੀਵੇ ਬਾਲੇ |
ਗਿਰਜੇ ਵੜ ਸਲੀਬਾਂ ਪਾਈਆਂ

ਖ਼ੂਬ ਗਰੰਥ ਖੰਘਾਲੇ |
ਤਾਰਿਕ ਮੀਆਂ ਪਰ ਕਿਆ ਕਰੀਏ
ਮਨ ਕਾਲੇ ਦੇ ਕਾਲੇ

****

ਸੱਚ ਦੀ ਸਾਂਝ

ਅਸੀੰ ਮੰਦਰ ਵਿਚ ਨਮਾਜ਼ ਪੜੀ
ਤੇ ਮਸਜਿਦ ਵਿੱਚ ਸਲੋਕ |
ਅਸੀਂ ਰੱਬ ਸੱਚਾ ਨਾ ਵੰਡਿਆ
ਸਾਨੂੰ ਕਾਫ਼ਰ ਆਖਣ ਲੋਕ |

****

14 ਅਗਸਤ

ਵਿਹੜਿਆਂ ਦੇ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਬਾਲਕ
ਫਿਰਦੇ ਨੰਗ ਧੜੰਗੇ |
ਕੋਠੀਆਂ ਉਤੇ ਪਏ ਝੂਲਦੇ
ਦਸ ਦਸ ਗ਼ਜ਼ ਦੇ ਝੰਡੇ |

ਹਵਾ ਦੇ ਸਹਿਮ ਵਿਚ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਨੀਲ ਚੰਦਿਆਣਵੀ

ਹਵਾ ਦੇ ਸਹਿਮ ਵਿਚ ਜੇ ਖ਼ੁਦ ਲਈ ਓਹਲਾ ਬਣਾਵਾਂਗਾ
ਮੈਂ ਜਗਦੇ ਦੀਵਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਚਿਹਰਾ ਦਿਖਾਵਾਂਗਾ


ਮੈਂ ਰੋਕਾਂਗਾ ਕਦੇ ਨਾ ਇਹ ਬਣੇ ਦਸਤਾ ਕੁਹਾੜੀ ਦਾ
ਬਣਾ ਵੰਝਲੀ ਮੈਂ ਇਸ ਬੇਜਾਨ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਲਗਾਵਾਂਗਾ

ਮਿਲੇ ਮੈਨੂੰ ਸਜ਼ਾ ਏਨੀ ਮੇਰੇ ਕਿਰ ਜਾਣ ਪੋਟੇ ਹੀ
ਕਦੇ ਜੇ ਫੁੱਲ ਤੇ ਬੈਠੀ ਹੋਈ ਤਿਤਲੀ ਉਡਾਵਾਂਗਾ

ਜਗੇ ਹਰ ਹਰਫ਼ ਮੇਰਾ ਵਾਂਗ ਦੀਵੇ ਦੇ ਮੇਰੇ ਅੱਲਾ
ਦੀਵਾਲੀ ਵਾਂਗ ਮੈਂ ਹਰ ਵਰਕ ਦਾ ਵਿਹੜਾ ਸਜਾਵਾਂਗਾ

ਸੋਹਣੀਏ ਠੇਲ, ਲੈ ਮੈਨੂੰ ਝਨਾਂ ਵਿਚ ਅਮਰ ਹੋ ਜਾਵਾਂ
ਪਿਆ ਕੱਲਾ ਕਿਨਾਰੇ ਛੋਹ ਤੇਰੀ ਬਿਨ ਤਿੜਕ ਜਾਵਾਂਗਾ

ਜੇ ਆਵੇਂ ਸਾਰੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਮੇਰੀ ਹੋ ਕੇ ਤੂੰ ਐ ਕਵਿਤਾ
ਤੇਰੇ ਹਰ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮੱਥੇ ਮਹਿਕਦੀ ਸੁਰ ਸਜਾਵਾਂਗਾ

ਨਹੀਂ ਇਹ ਲੋਚਦਾ ਦੇਵਾਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਮਾਤ ਮੈਂ ਯਾਰੋ
ਸਦਾ ਹੀ ਜਿੱਤ ਅਪਣੀ ਦਾ ਮਗਰ ਪਰਚਮ ਝੁਲਾਵਾਂਗਾ

ਕਿਤੇ ਤੂੰ ਖੁਰ ਨਾ ਜਾਵੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਨਦੀ ਅੰਦਰ
ਮੈਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇਖ ਲਾਂ ਟੁਣਕਾ ਕੇ ਤੇ ਫਿਰ ਗਲ ਲਗਾਵਾਂਗਾ

ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਰਿਸ਼ੀ ਗੁਲਾਟੀ,

ਬਿਮਾਰ ਤੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਵਜੂਦ
ਆਪਣੀ ਝੋਂਪੜੀ ਵਿੱਚ
ਜਦ ਮੰਜੀ ਡਾਹੁੰਦਾ ਹੈ

ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਅੱਧੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪੇਟ ਜਦ
ਪਿੱਠ ਨਾਲ ਮਿਲਣ ਦੀਆਂ
ਸ਼ਰਤਾਂ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ ਸੁੱਤੇ ਨੂੰ
ਆਟੇ ਵਾਲੇ ਪੀਪੇ ਦਾ ਖੜਾਕ
ਜਦ ਚੌਥੇ ਪਹਿਰ ਜਗਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਜੁਆਕ
ਉਹਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਦੀਆਂ
ਸੁੱਕੀਆਂ ਛਾਤੀਆਂ ਨੂੰ
ਜਦ ਚੁਸਕੀ ਲਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਕਾਗਜ਼ ਚੁਗਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ
ਸੋਟੀ ਵਾਲਾ ਲਾਲਾ ਜਦ
ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਡਰਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਗੋਹਾ ਕੂੜਾ ਕਰਨ ਗਈ ਧੀ ਨੂੰ
ਜਦ ਲੰਬੜਾਂ ਦਾ ਮੁੰਡਾ
ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਸਤਾਉਂਦਾ ਹੈ
ਚਾਨਣੀ ਰਾਤ ਦਾ ਚੰਨ
ਕਿਉਂ ਉਹਨੂੰ
ਰੋਟੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ

ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਹੈ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਜਗਵਿੰਦਰ ਯੋਧਾ (ਪ੍ਰੋ.)

ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਹੈ ਬਿਰਖਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਝੂਮਣ ਦਾ ਇਲਜ਼ਾਮ
ਕੌਣ ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਚ ਲੈਂਦਾ ਮੇਰਾ ਨਾਮ


ਅੰਗਿਆਰਾਂ ਨੂੰ ਫੁੱਲ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਚੀਕਾਂ ਨੂੰ ਗੀਤ
ਜਦ ਤੋਂ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਮਿਲਿਐ ਸੋਨੇ ਦਾ ਕਲਮ ਇਨਾਮ

ਪੁਸਤਕ ਦੇ ਸਫ਼ਿਆਂ ਵਿਚ ਰੱਖੀ ਮੋਈ ਤਿਤਲੀ ਵਾਂਗ
ਉਹ ਲਿਖਦੀ ਸੀ ਮਹਿੰਦੀ ਨਾਲ ਤਲੀ ਤੇ ਮੇਰਾ ਨਾਮ

ਕਬਰ ਤੇ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਕੇ ਕੋਈ ਧਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਰੋਜ਼
ਪਿਆਸੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਬੇਆਰਾਮ

ਚਿਮਨੀ ਦਾ ਸਿਆਹ ਧੂੰਆਂ ਤਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਛਤਰੀ ਵਾਂਗ
ਪਿੰਡ ਮੇਰੇ ਹੁਣ ਸਿਖ਼ਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਸ਼ਾਮ

ਬੋਧ ਬ੍ਰਿਖ ਦੀ ਭਾਲ ’ਚ ਅਹੁਲ ਸਕੇ ਨਾ ਬੇਬਸ ਪੈਰ
ਇਕ ਥਾਂ ਚੱਕਰ ਕਟਦੇ ਕਟਦੇ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਉਮਰ ਤਮਾਮ

ਖੁਦ ਅਰਜਨ ਹਾਂ ਖੁਦ ਹੀ ਭੀਸ਼ਮ ਖੁਦ ਹੀ ਦੁਰਯੋਧਨ
ਯਾ ਰੱਬ ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਆਇਆ ਇਹ ਕੈਸਾ ਸੰਗਰਾਮ

ਵਸੀਅਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ .......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਰਾਜਿੰਦਰਜੀਤ

ਲਿਆ ਜ਼ਰਾ ਕਾਗਜ਼ ਹੁਣੇ ਅਪਣੀ ਵਸੀਅਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ
ਤਪਦਿਆਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦੀ ਰਾਹਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ


ਤੂੰ ਜੇ ਮੇਰੇ ਵਾਸਤੇ ਮੁਸਕਾਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਕਰੇਂ
ਪੇਸ਼ਗੀ ਤੈਨੂੰ ਇਹ ਨਦੀਆਂ, ਪੌਣ, ਪਰਬਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਸ਼ਾਮ ਤੀਕਰ ਧੁੱਪ ਦੇ ਸੰਗ ਖੜ ਸਕੋ ਜੇ ਦੋਸਤੋ
ਉੱਗਦੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਮੱਥੇ ‘ਤੇ ਬਗ਼ਾਵਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਉਂਜ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰੀਆਂ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਪੁੱਛਣਾ ਸੀ ਹਾਲ
ਜੇ ਕਹੇਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਤੂੰ ਹੈਂ ਈਸਾ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ – ਏਨਾ ਕੁ ਬਸ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰ
ਆ ਤਿਰੀ ਸੂਲੀ ‘ਤੇ ਮੈਂ ਅਪਣੀ ਅਕੀਦਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਆਪਣਾ ਪਿੰਡਾ ਬਚਾਉ, ਛੱਡ ਕੇ ਕਣੀਆਂ ਦਾ ਹੇਜ
ਜੀ ਕਰੇ ਮੈਂ ਕੱਚੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖ਼ਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਤੂੰ ਅਥਾਹ ਅਸਮਾਨ ਵੱਲ ਰੱਖੀਂ ਜ਼ਰਾ ਨਜ਼ਰਾਂ, ਤੇ ਮੈਂ
ਤੇਰੇ ਉੱਗਦੇ ਖੰਭ ‘ਤੇ ਉੱਡਣ ਦੀ ਚਾਹਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਇਸ ਉਦਾਸੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਸਾਥੀ ਬਣਾ, ‘ਕੱਲਾ ਨਾ ਰਹਿ
ਆ ਤਿਰੇ ਨਾਂ ‘ਤੇ ਇਨਾਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਲਿਖ ਦਿਆਂ

ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਮਨ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਤਰੈਲੋਚਨ ਲੋਚੀ

ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਮਨ ਮੇਰਾ ਹਲ ਪਲ ਡਰੇ
ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਨੇ ਹਰ ਥਾਂ ਮਸਖਰੇ


ਮੈਂ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ਦੀ ਸੁਣੀ ਗੱਲਬਾਤ ਸੀ
ਆਦਮੀ ਤੋਂ ਰਹਿਣ ਇਹ ਅੱਜ ਕਲ ਡਰੇ

ਨਾ ਤੂੰ ਕੀਤਾ ਇਸ਼ਕ ਨਾ ਗਾਇਕੀ ਕਰੀ
ਫਿਰ ਤੇਰੇ ਨੈਣਾਂ ‘ਚ ਕਿਉਂ ਪਾਣੀ ਤਰੇ

ਹੁਣ ਤਾਂ ਗਰਜ਼ਾਂ ਨਾਲ ਨੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਜੁੜੇ
ਕੌਣ ਤੇਰੇ ਜਾਣ ਤੇ ਹਾਉਕਾ ਭਰੇ

ਯਾਰ ਬੇਲੀ ਪਰਤਦੇ ਨੇ ਹੋ ਉਦਾਸ
ਮਿਲਿਆ ਕਰ ਲੋਚੀ ਕਦੇ ਤਾਂ ਤੂੰ ਘਰੇ

ਡਾਕਟਰਾਂ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਰਤਨ ਰਾਈਕਾ

ਡਾਕਟਰਾਂ, ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦੀ
ਰਖੇਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ
ਜੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਸੰਗ ਹੋਏ

ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੀ ਪੀੜਾ
ਪਰਤ ਦਰ ਪਰਤ ਹੰਢਾਉਂਦੀ ਰਹੇ |
ਨਾ ਹੀ
ਸਟੇਟ ਦੇ ਹੱਕ ‘ਚ ਲਿਖੇ ਕਸੀਦੇ ਵਾਂਗ
ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨਾਂ ‘ਚ ਭਟਕੀ ਕਵਿਤਾ
ਸਰਕਾਰੀ ਰਾਗ ਦਾ
ਬੇਸੁਰਾ ਰਾਗ ਗਾਉਂਦੀ ਰਹੇ
ਵਿਹਲੜ ਭੜਵਿਆਂ ਦਾ ਚਿੱਤ ਪਰਚਾਉਂਦੀ ਰਹੇ |
ਕਵਿਤਾ ਕਦੇ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ ਹੁੁੰਦੀ
ਸ਼ਰਾਬ ਤੇ ਸ਼ਬਾਬ ਦੇ ਸਹਾਰਿਆਂ ਦੀ
ਕਵਿਤਾ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦੀ ਹੈ
ਜਿੰਦਗੀ ਦੀ ਬਾਜ਼ੀ
ਪੈਸੇ ਦੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਹਾਰਿਆਂ ਦੀ |
ਕਦੇ ਨਾਹਰਿਆਂ ਦੀ
ਕਦੇ ਨਗਾਰਿਆਂ ਦੀ
ਬਦਨਾਮ ਮੌਸਮਾਂ ਵਲੋਂ
ਬਿਰਖਾਂ ਨੂੰ ਲਾਏ ਲਾਰਿਆਂ ਦੀ |
ਕਵਿਤਾ ਅੱਗ ਲੱਗੇ ਜੰਗਲ ਦੇ
ਬਿਰਖਾਂ ਦੀ ਮੌਨ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ |
ਤਸ਼ੱਦਦ ਨਾਲ ਟੁੱਟ ਚੁੱਕੇ ਗੱਭਰੂ ਦੀ
ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਲੜਨ ਜਿਹੀ ਆਸ਼ਾ ਹੈ |

ਇਕ ਨਦੀ ਨੂੰ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸ਼ਮਸ਼ੇਰ ਮੋਹੀ

ਇਕ ਨਦੀ ਨੂੰ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਢਲਵਾਨ ਤੋਂ
ਕੋਲ ਸਾਗਰ ਦੇ ਪਹਿਲਾਂ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ
ਫੇਰ ਉਸਦੀ ਰਵਾਨੀ ‘ਤੇ ਕਰ ਤਬਸਰੇ
ਹੁਕਮ ਪਰਤਣ ਦਾ ਪੜ ਕੇ ਸੁਣਾਇਆ ਗਿਆ


ਕੀ ਪਤਾ ਕਿਉਂ ਸੀ ਉਸਦਾ ਸ਼ੁਦਾ ਹੋ ਗਿਆ
ਉਹ ਜੋ ਸੁਪਨੇ ਜਿਹਾ ਸੀ ਜੁਦਾ ਹੋ ਗਿਆ
ਨਾਮ ਦਿਲ ‘ਤੇ ਇਵੇਂ ਉਹਦਾ ਲਿਖਿਆ ਪਿਐ
ਜੀਕੂੰ ਪੱਥਰ ‘ਤੇ ਹੋਵੇ ਲਿਖਾਇਆ ਗਿਆ

ਰਾਜ਼ ਖ਼ੁਦ ਤੋਂ ਵੀ ਅਪਣੇ ਛੁਪਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ
ਰੋਜ਼ ਚਿਹਰੇ ‘ਤੇ ਚਿਹਰਾ ਲਗਾਉਂਦਾ ਰਿਹਾ
ਜੋ ਨਾ ਬਦਲੇ ਹਵਾਵਾਂ ਦਾ ਰੁਖ਼ ਵੇਖਕੇ
ਮੈਥੋਂ ਆਪਾ ਨਾ ਐਸਾ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ

ਕਿਉਂ ਮੈਂ ਪੰਛੀ ਦੇ ਨਾਂ ਸੀ ਉਡਾਰੀ ਲਿਖੀ
ਉਹਨਾਂ ਇਸਦੀ ਸਜ਼ਾ ਮੈਨੂੰ ਭਾਰੀ ਲਿਖੀ
ਭਾਵੇਂ ਚੁਪ ਹੋ ਗਿਆ ਮੈਂ ਘੜੀ ਦੀ ਘੜੀ
ਪਰ ਨਾ ਸੋਚਾਂ ਨੂੰ ਬੰਜਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ

ਸੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੇ ਮੇਰੇ ਗੀਤ ਨੇ
ਮੇਰੇ ਬੋਲਾਂ ਤੋਂ ਤਾਂ ਹੀ ਉਹ ਭੈਭੀਤ ਨੇ
ਮੈਂ ਨਾ ਭੇਜਾਂ ਹਵਾ ਹੱਥ ਸੁਨੇਹੇ ਕਿਤੇ
ਮੇਰੇ ਬੋਲਾਂ ‘ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਲਗਾਇਆ ਗਿਆ

ਵੇ ਸਮਿਆਂ.......... ਗੀਤ / ਸੁਬੇਗ ਸੱਧਰ

ਵੇ ਸਮਿਆਂ ਤੂੰ ਮੋੜ ਮੁਹਾਰਾਂ
ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਰਤਾ ਜਾ ਵੇ
ਅਜੇ ਤਾਂ ਖੇਡਣ ਦੇ ਦਿਨ ਸਾਡੇ
ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਵੇ


ਤੂੰ ਸਾਥੋਂ ਕਿਉਂ ਦੂਰ ਹੈਂ ਹੋਇਆ
ਬਿਨ ਤੇਰੇ ਅਸੀਂ ਪੂਰੇ ਨਾ
ਤੂੰ ਹੋਵੇਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਵੀ ਪਤਝੜ
ਸਾਨੂੰ ਈਕਣ ਘੂਰੇ ਨਾ
ਸਾਡੇ ਤੇ ਜੋ ਪਰਤ ਚੜੀ
ਮਿੱਟੀ ਦੀ ਉਹ ਤੂੰ ਲਾਹ ਜਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ....

ਜਿਥੇ ਕਾਨ ਗੋਪੀਆਂ ਦੇ
ਝੁਰਮਟ ਨੇ ਰਾਸ ਰਚਾਈ ਸੀ
ਜਿਥੇ ਵਿਚ ਬੇਲਿਆਂ ਰਾਂਝਣ ਨੇ
ਕੋਈ ਪ੍ਰੀਤ ਪੁਗਾਈ ਸੀ
ਉਹ ਥਾਵਾਂ ਹੁਣ ਖੰਡਰ ਬਣੀਆਂ
ਰੂਪ ਹੁਸਨ ਹੁਣ ਕਾਹਦਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ....

ਅਜੇ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦ ਬਾਂਕੜੀ ਦੇ
ਬਾਂਕੇ ਨੇ ਆਉਣਾ ਹੈ
ਅਜੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਅੰਗ ਸੰਗ ਨੂੰ
ਕਿਸੇ ਖਿੜਿਆ ਫੁੱਲ ਬਨਾਉਣਾ ਹੈ
ਕਿੰਜ ਅਚਾਨਕ ਬੰਦ ਹੋ ਗਿਆ
ਉਮਰਾਂ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ....

ਤੂੰ ਆਵੇਂ ਤਾਂ ਕੱਲਰੀ ਧਰਤੀ
ਬਾਗਾਂ ਵਿਚ ਵੱਟ ਜਾਵੇ ਵੇ
ਤੂੰ ਆਵੇਂ ਤਾਂ ਮਿਰਗ ਕਥੂਰੀ
ਮਿਰਗਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭ ਜਾਵੇ ਵੇ
ਆ ਸਮਿਆਂ ਚੁੰਮ ਸਾਡਾ ਮੱਥਾ
ਲੀਕ ਵਸਲ ਦੀ ਵਾਹ ਜਾ ਵੇ
ਵੇ ਸਮਿਆਂ ਤੂੰ ਮੋੜ ਮੁਹਾਰਾਂ
ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਪਰਤਾ ਜਾ ਵੇ
ਅਜੇ ਤਾਂ ਖੇਡਣ ਦੇ ਦਿਨ ਸਾਡੇ
ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਤੂੰ ਆ ਜਾ ਵੇ

ਤੈਨੂੰ ਹੱਥੀਂ ਵਿਦਾ ਕਰ.......... ਗੀਤ / ਰਣਜੀਤ ਕਿੰਗਰਾ, ਕੈਨੇਡਾ

ਸਾਰੇ ਅੱਥਰੂ ਅੱਥਰੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਹੁੰਦਾ ਅੱਥਰੂਆਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਲੋਕੋ |
ਇੱਕ ਝੂਠੇ ਦਿਖਾਵੇ ਦੇ ਅੱਥਰੂ ਨੇ, ਇੱਕ ਗੁੱਸੇ ਦੇ, ਲਾਉਣ ਜੋ ਤਰਕ ਲੋਕੋ |
ਦੀਦ ਯਾਰ ਦੀ ਅੱਥਰੂ ਸਵਰਗ ਹੁੰਦੇ, ਯਾਰ ਵਿੱਛੜੇ ਅੱਥਰੂ ਨਰਕ ਲੋਕੋ |

ਵਿਰਲਾ ਕਿੰਗਰੇ ਸਮਝਦੈ ਅੱਥਰੂਆਂ ਨੂੰ ਹੁੰਦੇ ਅੱਥਰੂ ਦਿਲੇ ਦਾ ਅਰਕ ਲੋਕੋ |

****

ਤੈਨੂੰ ਹੱਥੀਂ ਵਿਦਾ ਕਰ, ਹੱਥ ਕਾਲਜੇ ‘ਤੇ ਧਰ;
ਰੱਜ ਰੱਜ ਕੇ ਵਹਾਏ ਅਸੀਂ ਖਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ ਸੱਜਰੇ ਸਹਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |

ਜਦੋਂ ਯਾਦ ਤੇਰੀ ਆਈ, ਦਿਲ ਹੋ ਗਿਆ ਸ਼ੁਦਾਈ;
ਚੱਲੇ ਅੱਖੀਆਂ ‘ਚੋਂ ਅੱਜ, ਬੇ-ਮੁਹਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਦਿੱਤਾ ਰੱਜ ਕੇ ਦਿਲਾਸਾ, ਝੂਠਾ ਮੂਠਾ ਧਰਵਾਸਾ;
ਰੁਕੇ ਫੇਰ ਵੀ ਨਾ ਹਿਜਰਾਂ ਦੇ ਮਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਸਾਡੀ ਜਿੰਦ ਦਾ ਸਹਾਰਾ, ਜਾਨੋਂ ਵੱਧ ਕੇ ਪਿਆਰਾ;
ਸਾਨੂੰ ਤੈਥੋਂ ਵੱਧ ਲੱਗਦੇ ਪਿਆਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਕਰ ਆਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਗੱਲ, ਦੇਹ ਸੁਨੇਹਾ ਭਾਵੇਂ ਘੱਲ;
ਤੇਰੇ ਆਉਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਦੇ ਨੇ ਲਾਰੇ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਜਾਵੇ ਉਮਰਾਂ ਵੀ ਬੀਤ, ਸਾਡੀ ਮੁੱਕੂ ਨਾ ਉਡੀਕ;
ਭਾਵੇਂ ਮੁੱਕ ਜਾਣ ਅੱਖੀਆਂ ‘ਚੋਂ ਸਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਰਹਿਗੀ ਹੱਡੀਆਂ ਦੀ ਮੁੱਠ, ਜਿੰਦ ਰੋਈ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ;
ਹਾਰ ਚੱਲੀ ਜਿੰਦ ਪਰ ਨਾ ਇਹ ਹਾਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਪਿੰਡ ਚਕਰ ਨੂੰ ਆਵੀਂ, ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਨਾ ਰੁਆਵੀਂ;
ਮਰ ਜਾਣ ਨਾ ਇਹ ਕਿੰਗਰੇ ਕੁਆਰੇ ਅੱਥਰੂ |
ਸਾਡੇ ਹਾਉਕਿਆਂ ਦੇ..........

ਵਿਦਾਈ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਨਿਰਮੋਹੀ ਫਰੀਦਕੋਟੀ

ਧੀ
ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ
ਬੈੱਡ ਤੇ ਸੁੱਤੀ ਪਈ ਹੈ

ਗੂੜੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਾਂ
ਕੋਈ ਹੁਸੀਨ ਸੁਪਨਾ
ਦੇਖ ਰਹੀ ਹੈ

ਮੈਂ ਪਈ ਪਈ ਨੂੰ
ਨਿਹਾਰਦਾ ਹਾਂ
ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿਚਾਰਦਾ ਹਾਂ
ਬਸ
ਮੇਰੇ ਘਰ ਹਫਤਾ ਕੁ
ਹੋਰ ਹੈ
ਫਿਰ
ਪਰਾਈ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ
ਵਿਦਾ ਹੋਣ ਵੇਲੇ
ਮੈਨੂੰ ਧਰਵਾਸਾ ਦੇਵੇਗੀ
“ਧੀਆਂ ਜੰਮਦੀਆਂ ਹੋਣ ਪਰਾਈਆਂ
ਵੇ ਨਾ ਰੋ ਬਾਬਲਾ !!!”

ਨਾ ਇਧਰ ਨਾ ਉਧਰ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਰਾਮ ਸਿੰਘ

ਨਾ ਇਧਰ ਨਾ ਉਧਰ ਦਰਮਿਆਨੇ ਜਿਹੇ
ਐਵੇਂ ਜੀਵੀ ਗਏ ਬੇਧਿਆਨੇ ਜਿਹੇ


ਐਨਾ ਬੇਚੈਨ ਦਿਲ ਦਾ ਸਬਰ ਵੇਖਿਆ
ਸ਼ਿਕਵੇ ਕੀਤੇ ਵੀ ਤਾਂ ਬੇਜ਼ੁਬਾਨੇ ਜਿਹੇ

ਜਦ ਵੀ ਦੱਸੀਆਂ ਅਸਾਂ ਰੋ ਕੇ ਮਜ਼ਬੂਰੀਆਂ
ਉਹਨੂੰ ਲੱਗਦੇ ਰਹੇ ਨੇ ਬਹਾਨੇ ਜਿਹੇ

ਸਾਡੀ ਮਰਿਆਂ ਦੀ ਗਠੜੀ ‘ਚੋਂ ਨਿਕਲੇਗਾ ਕੀ
ਰੀਝ ਉੱਡ ਜਾਣ ਦੀ ‘ਪਰ’ ਬੇਗਾਨੇ ਜਿਹੇ

ਮੁੱਕਦੇ ਮੁੱਕ ਜਾਂਗੇ ਮੁਕਣੇ ਨਹੀਂ ਮਹਿਰਮਾਂ
ਮੇਰੇ ਤਰਲੇ ਜਿਹੇ ਤੇਰੇ ਤਾਅਨੇ ਜਿਹੇ

ਸਲੀਬ ਤੇ ਸਰਗਮ.......... / ਸਾਧੂ ਸਿੰਘ (ਪ੍ਰੋ:)

ਕਿਆਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ ਕੋਈ, ਜੀਂਦੇ-ਜੀਅ ਵਿੱਛੜ ਜਾਣਾ |
ਮਿਟ ਕੇ ਵੀ ਅਮਰ ਹੋਈਏ, ਵਿਸਾਰੇ ਨਾ ਜੇ ਜ਼ਮਾਨਾ |


ਸਰਗ਼ਮ ਹੀ ਹੋ ਗਏ ਹਾਂ, ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਰ ‘ਚ ਕਰਦੇ
ਸਲੀਬਾਂ ਤੇ ਵੀ ਹੈ ਗਾਇਆ, ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਹੀ ਤਰਾਨਾ |

ਕਟਿਹਰੇ ਤੇ ਹੀ ਕਟਿਹਰਾ, ਸੀਖਾਂ ਦਾ ਦਰ ਦਿਖਾਵੇ
ਆਦਲ ਨਾ ਸਮਝ ਪਾਏ, ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਦਾ ‘ਫਸਾਨਾ |

ਡੁਲੇਗਾ ਜਦ ਜ਼ਮੀਂ ਤੇ, ਇੱਕ ਵੀ ਲਹੂ ਦਾ ਕਤਰਾ
ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰਚਣਾਂ ਆਪਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬੇਗਾਨਾ |

ਲਟ ਲਟ ਹੈ ਸ਼ਮਾਂ ਬਲਦੀ, ਰੋਸ਼ਨ ਫ਼ਿਜ਼ਾਵਾਂ ਕਰਦੀ
ਕੀ ਰਾਜ਼ ਇਸ ਦੇ ਆਂਚਲ, ਬੁਝਦਾ ਰਹੇ ਪਰਵਾਨਾ |

ਨੈਣਾਂ ਦੀ ਪਲ ਕੁ ਚੋਰੀ, ਦਿਲ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਮੁਜਰਮ
ਜੀਵਨ ਹੀ ਸਾਰਾ ਭਰਦਾ, ਇਸ ਜੁਰਮ ਦਾ ਹਰਜਾਨਾ |

ਸੁਲਤਾਨ ਹੀ ਹੈ ਬਿਰਹਾ, ਰੂਹਾਂ ਤੇ ਰਾਜ ਜਿਸਦਾ
ਉਮਰਾਂ ਹੀ ਗਾਲ ਦੇਵੇ, ਇੱਕ ਵਸਲ ਦਾ ਬਹਾਨਾ |

ਰਿੰਦਾਂ ਨੇ ਜਾਗਣਾ ਕੀ, ਸੁੱਖ ਦੀ ਕੀ ਨੀਂਦ ਸੌਣਾ
ਮੰਦਰਾਂ ‘ਚ ਵੀ ਹੈ ਖੁਲਦਾ, ਮੁਦਰਾ ਦਾ ਹੀ ਮੈਖ਼ਾਨਾ |

ਬਹਿਰਾਂ ‘ਚ ਲਹਿਰ ਉੱਠੇ, ਤਰੰਗਾਂ ‘ਚ ਰੰਗ ਸੂਹਾ
ਮੁੜਦਾ ਹੈ ਦਿਲ ‘ਚ ਲਹਿ ਕੇ, ਤੇਰੇ ਤੀਰ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨਾ |

ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ.......... ਲੇਖ / ਕੁਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮੌੜ

ਸੰਨ 1991 ਵਿਚ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿਚ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਨਾਂ ਹੇਠ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਫੈਸਲੇ ਕੀਤੇ | ਦਰਅਸਲ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਹੇਠ ਭਾਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ‘ਤੇ ਇਹ ਵੱਡਾ ਹਮਲਾ ਸੀ | ਲੋਕ ਲੁਭਾਉਣੇ ਨਾਮ ਇਸ ਕਰਕੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਤਾਂ ਕਿ ਲੋਕ ਵਿਰੋਧ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਨਾ ਕਰਨਾ ਪਵੇ |


ਡੇਢ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਬੀਤ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸਮਝ ਹੁਣ ਉਦੋਂ ਆਉਣ ਲੱਗੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਇਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ‘ਤੇ ਗਹਿਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਣ ਲੱਗਾ ਹੈ | ਲੋਕਾਈ ਦੀ ਜੋ ਹਾਲਤ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ ਉਸ ਨਾਲ ਮੁਲਕ ਅੰਦਰ ਵੱਡੀਆਂ ਜੋਕਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਭੇੜ ਤਿੱਖਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ | 1991 ਤੋਂ ਹੁਣ ਤਕ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਬਦਲ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ | ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਤੋਂ ਪਾਸੇ ਜਾਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਸਾਮਰਾਜੀਆਂ, ਵੱਡੇ ਪੂੰਜੀਪਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਗੀਰਦਾਰਾਂ ਦੇ ਹਿਤਾਂ ਖਾਤਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ |

ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਵੱਡੀਆਂ ਜੋਕਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ ਦੇ ਰਾਹ ਦਾ ਹਰ ਅੜਿੱਕਾ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਦੰਭੀ ਲੇਬਲ ਹੇਠ ਚਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ, ਕਮਾਈ, ਵਸੀਲਿਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾੜੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਧੱਕ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਇਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮੁਲਕ ਦੀ ਆਮਦਨ ‘ਚੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਿਗੂਣਾ ਹਿੱਸਾ ਹੋਰ ਵਧ ਛਾਂਗਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਵੱਡੇ ਲੁਟੇਰਿਆਂ ਦੇ ਖਰਬਾਂ ਰੁਪਏ ਦੇ ਕਰਜ਼ਿਆਂ ਅਤੇ ਆਮਦਨ ਟੈਕਸਾਂ ਦੇ ਬਕਾਏ ਵੱਟੇ ਖਾਤੇ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ |

ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਛੋਟੇ ਸਨਅਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਸਬਸਿਡੀਆਂ ਖ਼ਤਮ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ | ਸਰਕਾਰੀ ਅਦਾਰੇ ਵੱਡੀਆਂ ਜੋਕਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਰਾਜਭਾਗ ਵੱਲੋਂ ਲੋਕ ਭਲਾਈ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ | ਪਬਲਿਕ ਵੰਡ ਪ੍ਰਣਾਲੀ, ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਖਰੀਦ, ਪੈਨਸ਼ਨ, ਬੀਮਾ, ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਰਗੇ ਖੇਤਰ ਖਤਮ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ | ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਨਿਜੀਕਰਨ, ਵਪਾਰੀਕਰਨ ਅਤੇ ਪੰਚਾਇਤੀਕਰਨ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਸਧਾਰਨ ਜਨਤਾ ਤੋਂ ਮੁੱਢਲੀਆਂ ਦੇ ਖੁਸ ਜਾਣ ‘ਚ ਨਿਕਲ ਰਿਹਾ ਹੈ | ਨਵੀਆਂ ਨੀਤੀਆਂ ਨਾਲ ਅਸਾਮੀਆਂ ਦਾ ਖਾਤਮਾ, ਗ੍ਰਾਂਟਾਂ ਅਤੇ ਬਜਟ ਸਹਾਇਤਾ ‘ਚ ਕਟੌਤੀਆਂ ਨਾਲ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਲਈ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬੰਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ |

ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ‘ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਹੋਰ ਵੀ ਭਿਆਨਕ ਹਨ | 1991 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2001 ਤਕ ਦੇ ਸਮੇਂ ‘ਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਦੇ ਕੰਮ ‘ਚ ਲੱਗੀ ਆਬਾਦੀ ਸਾਢੇ 3 ਫੀਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਥੱਲੇ ਜਾ ਡਿੱਗੀ ਹੈ | ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਅਰਸੇ ਦੌਰਾਨ ਸਨਅਤੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ‘ਚ ਲੱਗੀ ਆਬਾਦੀ ਵੀ ਸਾਢੇ 3 ਫੀਸਦੀ ਥੱਲੇ ਜਾ ਡਿੱਗੀ ਹੈ | ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹੋਈ ਇਸ ਆਬਾਦੀ ਨੂੰ ਸੇਵਾਵਾਂ ਦੇ ਖੇਤਰ ਅੰਦਰ ਵੀ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ | ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਉਜਾੜੇ ਦੀ ਇਸ ਤਸਵੀਰ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸੁਧਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ‘ਵਿਕਾਸ’ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇਣ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਕਮ ਪਾਰਟੀ ਦੇ ਐਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਆਧਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਸੂਬਾ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਉੱਪਰ ਇਨਾਂ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦਾ ਰੋਲਰ ਫੇਰਨ ਵਿਚ ਇਕ ਦੂਜੀ ਨੂੰ ਮਾਤ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ | ਪੰਜਾਬ, ਹਰਿਆਣਾ, ਯੂ.ਪੀ. ਪੱਛਮੀ ਬੰਗਾਲ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਕੇਰਲ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਸੂਬੇ ‘ਚ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਕੋਈ ਵਖਰੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਨਾ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸ, ਬੀ.ਜੇ.ਪੀ., ਕਿਸੇ ਜਨਤਾ ਦਲ, ਬਹੁਜਨ ਸਮਾਜ ਪਾਰਟੀ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸਮਾਜਵਾਦੀ ਪਾਰਟੀ, ਤੇਲਗੂ ਦੇਸਮ, ਡੀ.ਐਮ.ਕੇ. ਜਾਂ ਖੱਬੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ‘ਚ ਕੋਈ ਵਖਰੇਵਾਂ ਨਹੀਂ ਹੈ | ਇਨਾਂ ਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਸੁਧਾਰ ਲਾਗੂ ਕੀਤੇ ਹਨ ਸਗੋਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਲਾਠੀ, ਗੋਲੀ ਅਤੇ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੁੱਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ | ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਇਹ ਸਭੇ ਪਾਰਟੀਆਂ ਠੋਕ ਵਜਾ ਕੇ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਾਬਲ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ |

ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਗੁੱਸਾ ਠੰਢਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹਾਕਮ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਰੋਲਰ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਰਾਹਤ ਦੇ ਨਕਲੀ ਐਲਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ | ਯੂ.ਪੀ.ਏ. ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਸਾਂਝਾ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇਸੇ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਦਾ ਸਿੱਟਾ ਹੈ | ਯੂ.ਪੀ.ਏ. ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਹਮਾਇਤੀ ਖੱਬੇ ਮੋਰਚੇ ਦੀਆਂ ਪਾਰਟੀਆਂ ਇਹ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਰਾਹਤ ਐਲਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਕੋਈ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ |

ਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੁਝ ਖਿੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਨੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨਾਂ ਆਰਥਿਕ ਸੁਧਾਰਾਂ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦਾ ਜਿਥੇ ਵੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਟਾਕਰਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਇਨਾਂ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਲਈ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚਣਾ ਪਿਆ ਹੈ | ਇਹ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸੰਘਰਸ਼ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੋ ਸਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਅੰਦਰ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਕਾਂਗਰਸ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਦੀ ਮਿਆਦ ਕੇਂਦਰ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣੀ ਪੈ ਰਹੀ ਹੈ | ਸਕੂਲਾਂ ਨੂੰ ਸਨਅਤਕਾਰਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਉਂਤ ਸਿਰੇ ਨਹੀਂ ਚੜਨ ਦਿੱਤੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜ਼ਿਲੇ ਦੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨਾਂ ਖੋਹ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਆਰਥਿਕ ਜ਼ੋਨ ਬਨਾਉਣ ਦੀ ਸਕੀਮ ਧਰੀ-ਧਰਾਈ ਰਹਿ ਗਈ, ਟਰਾਈਡੈਂਟ ਗਰੁੱਪ ਤੋਂ ਬਰਨਾਲਾ ਨੇੜੇ ਜ਼ਮੀਨ ਐਕਵਾਇਰ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਭਾਰੀ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਵਸੂਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਆਈ.ਟੀ.ਆਈ. ਤੇ ਪੌਲੀਟੈਕਨਿਕ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਸੁਸਾਇਟੀ-ਕਰਨ ਨੂੰ ਠੱਲ ਪਾਈ ਹੈ , ਟਰੇਂਡ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਬਿਲਕੁਲ ਬੰਦ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਕਾਮ ਕੀਤੀ ਹੈ |

ਪਿਆਰ-ਮੁਹੱਬਤ.......... ਗ਼ਜ਼ਲ / ਸੁਰਿੰਦਰਪ੍ਰੀਤ ਘਣੀਆ

ਪਿਆਰ-ਮੁਹੱਬਤ, ਏਕੇ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਭਰੇ ਜੋ ਘਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |
ਅਰਸ਼ਾਂ ਤੇ ਉੱਡਣ ਲਈ ਅਸਲ ‘ਚ ਬੰਦੇ ਦੇ ਉਹ ਪਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਚੁੱਪ-ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ, ਧੁਖਦੇ ਰਹਿਣਾ, ਲੋਅ ਅੱਖਰਾਂ ਦੀ ਵੰਡਦੇ ਰਹਿਣਾ,
ਇੱਕ ਸ਼ਾਇਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਜਾਤ ਹੀ ਮਿਲੇ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਵਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਕੁਝ ਮਾਸੂਮ ਤੇ ਭੋਲੇ ਚਿਹਰੇ ਹੁੰਦੇ ਏਨੇ ਪਿਆਰੇ-ਪਿਆਰੇ,
ਲੰਘ ਆਉਂਦੇ ਨੇ ਦਿਲ ਦੇ ਅੰਦਰ, ਬੇ-ਸੱਕ ਢੋਏ ਦਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਪੈਂਡੇ ਤੁਰਨਾ ਹੈ ਜੇ ਸੀਸ ਤਲੀ ‘ਤੇ ਧਰ ਕੇ ਆਵੀਂ,
ਐ ਮੇਰੇ ਦਿਲ! ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਪੈਂਡੇ ਡਰ ਕੇ ਨਾ ਤੈਅ ਕਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |

ਓੜਕ ਤਕ ਇਹ ਰਹਿਣੇ ਰਿਸਦੇ, ਡੂੰਘੇ ਜ਼ਖ਼ਮ ਦਿਲਾਂ ਦੇ ‘ਘਣੀਆ’
ਤੇਰੇ ਝੂਠੇ ਧਰਵਾਸੇ ਸੰਗ ਕਦੋਂ ਭਲਾ ਇਹ ਭਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ |