ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ - ਗ਼ਜ਼ਲ

ਸਾਹਿਤਕ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਮੈਗਜ਼ੀਨ "ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ" 'ਤੇ ਆਪਜੀ ਦਾ ਨਿੱਘਾ ਸਵਾਗਤ ਹੈ । ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਇਹ ਇੱਕ ਨਿਮਾਣਾ ਜਿਹਾ ਉੱਦਮ ਹੈ । "ਸ਼ਬਦ ਸਾਂਝ" ਦਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਵਪਾਰਿਕ ਜਾਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਿੱਧਾ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧਾ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਹੈ । ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਹੁੰਗਾਰੇ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਆਸ ਰਹੇਗੀ ।

ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ........... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਰਾਏ, ਇੰਗਲੈਂਡ

ਆਜਾ ਵੇ ਮੁੜ ਆ ਵਤਨਾਂ ਨੂੰ, ਆਜਾ ਵੇ ਮੁੜ ਆ ਵਤਨਾਂ ਨੂੰ!
ਤੈਨੂੰ ਵਾਜਾਂ ਮਾਰਦੀ ਮਾਂ, ਵੇ ਮੁੜ ਆ ਵਤਨਾਂ ਨੂੰ!

ਪੁੱਤਰ ਤੁਰ ਗਏ ਪ੍ਰਦੇਸਾਂ ਨੂੰ, ਸੁੰਨੀਆਂ ਕਰ ਗਏ ਰਾਹਵਾਂ!
ਹੁੱਬਕੀ ਹੁੱਬਕੀ ਮਮਤਾ ਰੋਵੇ, ਵਾਜਾਂ ਮਾਰਨ ਮਾਂਵਾਂ!
ਗਲੀਆਂ ਵਿਹੜੇ ਖਾਲੀ ਖਾਲੀ ਭਾਂ ਭਾਂ ਕਰਨ ਗਰਾਂ!
ਵੇ ਮੁੜ ਆ ਵਤਨਾਂ ਨੂੰ....

ਉੱਜੜ ਜਾਂਦੀ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਹਰੀ ਭਰੀ ਫੁਲਵਾੜੀ ਵੇ!
ਮੱਲੋ ਮੱਲੀ ਬਣ ਬੈਂਹਦਾ ਏ, ਹਰ ਗਾਲ੍ਹੜ ਪਟਵਾਰੀ ਵੇ!
ਗਜ਼ ਦੀ ਥਾਂ ਤੇ ਰੱਸੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਣਦਾ ਫਿਰਦਾ ਥਾਂ!
ਵੇ ਮੁੜ ਆ ਵਤਨਾਂ ਨੂੰ....

ਗਿੱਧੇ 'ਚ ਪੰਜਾਬਣਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ
ਕੁੜੀਓ ਪਾਓ ਕਿੱਕਲੀ
ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਵਿਰਸਾ ਮਹਾਨ
ਕੁੜੀਓ ਪਾਓ ਕਿੱਕਲੀ

ਖੇਡਿਆ ਸਟਾਪੂ ਨਾਲੇ ਖੇਡੀਆਂ ਨੇ ਗੀਟੀਆਂ
ਲੁਕਣ-ਲੁਕਾਈ ਖੇਡੀ, ਲਾ-ਲਾ ਕੇ ਮੀਟੀਆਂ
ਗਿੱਧੇ ਵਿਚ ਲੱਕ ਹਿਲੂ, ਬਣ ਕੇ ਕਮਾਨ
ਕੁੜੀਓ ਪਾਓ ਕਿੱਕਲੀ।
ਗਿੱਧੇ 'ਚ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੀ ਸ਼ਾਨ...

ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਮੇਰੇ ਕਿਨਾਰਾ ਸੀ,
ਅਚਾਨਕ ਆਇਆ ਇੱਕ ਤੁਫਾਨ,
ਕਿਸ਼ਤੀ ਮੇਰੀ ਡਗਮਗਾਈ,
ਦਿਲ ‘ਚ ਰਹਿ ਗਏ ਦਿਲ ਦੇ ਅਰਮਾਨ।

ਇਹ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਇਹ ਕੀ ਹੋਇਆ,
ਅਜਿਹਾ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਸੋਚਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ,
ਪਰ ਤਦ ਤੱਕ ਲੁੱਟ ਚੁੱਕੇ ਸੀ,
ਜਦੋਂ ਆਇਆ ਆਪਣਾ ਧਿਆਨ।

ਥੱਕੇ-ਟੁੱਟੇ ਹੰਭੇ ਹਾਰੇ, ਦਿਨ ਆਇਆ ਐਤਵਾਰ

ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਹੈ ਜਾਣਾ, ਆਪਾਂ ਗੁਰੂਦੁਆਰ

ਸੋਹਣੇ-ਸੋਹਣੇ ਕੱਪੜੇ ਪਾਉਣੇ ਤੇ ਟੌਹਰ ਹੋਏਗਾ ਪੂਰਾ

ਮੁੱਛ-ਮਰੋੜ ਤੇ ਫਿਕਸੋ ਲਾ ਕੇ, ਰੰਗ ਚੜ੍ਹੇਗਾ ਗੂੜ੍ਹਾ

ਸੁੱਖ਼ਣਾ ਲਾਹ ਅਰਦਾਸ ਕਰਾਉਣੀ, ਸੌ ਦਾ ਨੋਟ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ

ਮੇਲੇ ਵਿਚੋਂ ਆਟੋਮੈਟਿਕ ਲਿਆਉਣਾ ਜਹਾਜ਼ ਖ਼ਿਡਾਉਣਾ

ਫਰੀ ਦਾ ਲੰਗਰ ਛਕਣਾਂ ਉਥੋਂ ਤੇ ਨਾਲੇ ਚਾਹ-ਪਕੌੜੇ

ਮੇਲੇ ਦੇ ਵਿਚ ਫਿਰਨਾ ਆਪਾਂ, ਹੋ ਕੇ ਚੌੜੇ-ਚੌੜੇ

ਹੱਕ ਸੱਚ ਦੀ ਖਾਤਿਰ ਜੋ ਸੂਲੀ ਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਸੀ,
ਗਊ ਗਰੀਬ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਕੰਧ ਬਣਕੇ ਖੜ੍ਹਦੇ ਸੀ,
ਕੌਣ ਸੁਣਾਊ ਗੱਲ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਮਰਦ ਦਲੇਰਾਂ ਦੀ,
ਅਣਖ ਮਾਰਤੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ।

ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਹੁਣ ਨਾ ਇਹ ਕਹਾਉਂਦੇ ਨੇ,
ਖੋਹਣ ਪਰਸ ਤੇ ਗਲ ਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਚੈਨੀ ਲਾਹੁੰਦੇ ਨੇ,
ਕੀੜੀ ਤੋਂ ਖੋਹ ਦਾਣਾ ਖਾਵਣ ਵਾਲੇ ਬਟੇਰਾਂ ਦੀ,
ਅਣਖ ਮਾਰਤੀ ਨਸ਼ਿਆਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸ਼ੇਰਾਂ ਦੀ।

ਉਸਦਾ ਨੰਗੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ,
ਘਾਹ ‘ਤੇ ਪਈ ਤਰੇਲ ਦੇ ਤੁਪਕਿਆਂ ਤੇ,
ਪੋਲੇ-ਪੋਲੇ ਟਿਕਾਉਣਾ,
ਯਾਦ ਹੈ ।

ਉਡਦੀਆਂ ਤਿੱਤਲੀਆਂ ਪਿੱਛੇ ਦੋੜਨਾ,
ਤੋਰੀਏ ਦੇ ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗੂੰ,
ਮੁਸਕਰਾਉਣਾ,
ਯਾਦ ਹੈ।

ਗ਼ਹਿਣੇ ਵੇਚ ਕੇ ਪਿੰਡ ਜ਼ਗੀਰ ਕੁਰ ਦੇ,
ਪਾ ਪਿਉ ਦਾਦੇ ਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਗਹਿਣੇ।
ਕਰਕੇ ਨੋਟ ਇੱਕਠੇ ਲੱਕ ਬੰਨ ਤੁਰਿਆ,
ਫੱਤੂ ਆਣ ਮਿਲਿਆ ਏਜੰਟ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਸਹਿਣੇ।

ਮਿਲਿਆ ਵਿਜ਼ਾ ਅਮਰੀਕਾ ਦਾ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹਿਆ,
ਲੱਗਾ ਸੁਪਣੇ ਨਵੇਂ ਸਜਾਉਣ ਪ੍ਰਾਣੀ।
ਕਹਿਣ ਲੋਕ ਵੀ ਸਵਰਗ ਦੇ ਲਵੇ ਝੂਟੇ,
ਵਤਨੋ ਟੱਪ ਕੇ ਗਿਆ ਜੋ ਸੱਤ ਪਾਣੀ।

ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਤੇਰਾ ਤੇ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ਸੀ ਲਿਖਿਆ
ਮੋੜਨੀ ਤੈਨੂੰ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਬਾਕੀ ਹੈ

ਜੋ ਰਾਤਾਂ ਆ ਸੁਪਨਿਆਂ 'ਚ ਜਗਾਇਆ
ਲੈਣਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਰਾਤਾਂ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਬਾਕੀ ਹੈ

ਕਿੱਥੇ ਤੂੰ ਕਰ ਗਈ ਵਾਪਸ ਮੇਰੀਆਂ ਸਭ ਅਮਾਨਤਾਂ'
ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤੇ ਦਿੱਤਾ ਗੁਲਾਬ ਬਾਕੀ ਹੈ

ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਚੰਨ ਡੁਸਕਿਆ
ਜਦ ਇਕ ਤਾਰਾ ਟੁੱਟਿਆ
ਪੂਰਾ ਚੰਨ ਪਰ ਰਾਤ ਹੈ ਕਾਲੀ
ਕਿਸਦਾ ਰੱਬ ਹੈ ਰੁੱਸਿਆ

ਨਾਂ ਦਿਲ ਦੀ ਕੋਈ ਗਲ ਹੀ ਕੀਤੀ
ਨਾਂ ਚੁੱਪ 'ਚੋਂ ਲੱਭੇ ਮੋਤੀ
ਹਾਰ-ਜੀਤ ਬੇ-ਮਤਲਬ ਗਾਥਾ
ਜਦ ਉਮਰ ਨੇ ਲੇਖਾ ਪੁੱਛਿਆ

ਚਾਰੋਂ ਤਰਫ਼ ਹੀ ਜਾਲ਼ ਵਿਛਾਈ ਬੈਠੇ
ਬੰਦਾ ਬਚੇ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਸ਼ਿਕਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ।

ਪਤਾ ਲੱਗੇ ਕੀ ਸਾਧ ਜਾਂ ਚੋਰ ਨੇ ਇਹ ?
ਸ਼ਕਲਾਂ ਮੋਮਨਾ ਜੈਸੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ।

ਬੁੱਧੂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕੁਰਬਾਨ ਹੁੰਦੀ
ਡੇਰੇ ਦਾਰਾਂ ਦੇ ਮਹਿਲ-ਅਟਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ।

ਵੇਖ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਮੈ ਦਿਲ ਪੱਥਰ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ
ਉਹਦੀ ਯਾਦ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ, ਹਰ ਇਕ ਪਲ ਮਿਟਾ ਲਿਆ ਸੀ
ਤੱਕ ਤੱਕ ਉਹਦੇ ਰਾਹਵਾਂ ਨੂੰ, ਸੀ ਅੱਖੀਆਂ ਥੱਕ ਗਈਆਂ
ਵਾਪਸ ਉਹਦੇ ਆਉਣ ਦੀਆਂ, ਅੱਜ ਫੇਰ ਉਮੀਦਾਂ ਜਾਗ ਪਈਆਂ...

ਸਭ ਕੁਝ ਭੁਲਾਤਾ ਸੀ ਮੈਂ, ਇਕ ਆਸ ਛੋਟੀ ਜੀ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ
ਦਰਦ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ ਕਮਲੀ, ਆਪੇ ਹੀ ਬਸ ਸਹਿ ਗਈ ਸੀ
ਵੇਖ ਤੇਰੀ ਤਸਵੀਰ ਨੂੰ ਅੱਖਾਂ, ਰੋ ਰੋ ਕੇ ਵੀ ਅੱਕ ਗਈਆਂ
ਵਾਪਸ ਉਹਦੇ ਆਉਣ ਦੀਆਂ...

ਇਹ ਡੁੱਬਦੇ ਸੂਰਜਾਂ ਤੋਂ ਕੱਲ੍ਹ ਦੀ ਪ੍ਰਭਾਤ ਮੰਗ ਲਈਏ।
ਚਲੋ ਜ਼ਹਿਨੀ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚਾਨਣ ‘ਚ ਰੰਗ ਲਈਏ।

ਅਸੀਂ ਵੀ ਮੁਰਦਿਆਂ ਜਿਸਮਾਂ ‘ਚੋਂ ਤੱਤੀ ਰੱਤ ਲੱਭਦੇ ਹਾਂ,
ਤੇ ਵਹਿੰਦੇ ਖੂਨ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਬਚਾ ਕੇ ਅੱਖ ਲੰਘ ਲਈਏ।

ਉਹ ਲੈ ਕੇ ਕੁਰਸੀਆਂ। ਵੋਟਾਂ ਤੇ ਫੜ ਕੇ ਨੋਟ ਕਹਿ ਉੱਠੇ,
ਚਲੋ ਵਿਹਲੇ ਹਾਂ ਕੋਈ ਮਨਸੂਰ ਹੀ ਸੂਲੀ ‘ਤੇ ਟੰਗ ਲਈਏ।

ਕਿਊਂ
ਕੁਝ ਸ਼ੈਆਂ
ਸਧਾਰਨ ਹੋ ਕੇ
ਵੀ
ਅਸਧਾਰਨ
ਹੁੰਦੀਆਂ
ਨੇ?-

ਪਤਾ ਨਹੀਂ
ਕੀ
ਉਥਲ-ਪੁਥਲ
ਮੱਚੀ ਰਹਿੰਦੀ
ਹੈ
ਓਨ੍ਹਾਂ ਦੇ
ਆਪਣੇ ਹੀ
ਉਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ
ਅੰਦਰ-

ਦੋ
ਰੂਹਾਂ ਦਾ ਮੰਥਨ
ਹੋਇਆ-

ਜਨਮ ਲਿਆ
ਆਸ ਨੇ-

ਆਸ ਚੜ
ਗਈ
ਖਜੂਰ ਤੇ-

ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਸੀ ਖੀਵੇ ਮਾਪੇ ਪੁੱਤ ਪੜ੍ਹਣ ਲਈ ਚੱਲੇ,
ਲੱਖਾਂ ਲਾ ਕੇ ਕਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਰਿਜ਼ਕ ਫੇਰ ਨਹੀਂ ਪੱਲੇ।

ਬਚਪਨ ਵਾਲੀ ਸਾਰ ਰਹੀ ਨਾ ਰਹੇ ਟਿਊਸ਼ਨਾਂ ਲਾਉਂਦੇ,
ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਹੀ ਬਣੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਮਾਪੇ ਸੀ ਸਮਝਾਉਂਦੇ,
ਮੰਮੀ- ਡੈਡੀ ਕਰਨ ਨੌਕਰੀ ਘਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣਾ ਕੱਲੇ,
ਲੱਖਾਂ ਲਾ ਕੇ ਕਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਰਿਜ਼ਕ ਫੇਰ ਨਹੀਂ ਪੱਲੇ।

ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਨਾਲ ਭੁੱਲਕੇ ਲੋਕੋ ਮੱਥਾ ਲਾਉ ਨਾ,
ਪੁੱਤਾਂ ਖਾਤਰ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ ਕਤਲ ਕਰਾਉ ਨਾ।

ਐਵੇਂ ਬਣੋ ਨਾ ਨਾਦਾਨ, ਦਿੱਤਾ ਨਾਨਕ ਨੇ ਗਿਆਨ,
ਕਾਹਨੂੰ ਆਖਦੇ ੳ ਮੰਦਾ ਜੀਹਨੇ ਜੰਮੇ ਨੇ ਰਾਜਾਨ,
ਸਿੱਖਿਆ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦੀ ਨੂੰ ਦਿਲੋਂ ਭੁਲਾਉ ਨਾ,
ਪੁੱਤਾਂ ਖਾਤਰ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ ਕਤਲ ਕਰਾਉ ਨਾ।

ਧੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ, ਇਹ ਤਾਂ ਘਰ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ,
ਵਿਹੜੇ ਬਾਬਲੇ ਦੇ ਆਉਣ ਇਹ ਤਾਂ ਬਣ ਕੇ ਬਹਾਰ,
ਬਖਸ਼ੀ ਦਾਤ ਜੋ ਦਾਤੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਠੁਕਰਾਉ ਨਾ,
ਪੁੱਤਾਂ ਖਾਤਰ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ ਕਤਲ ਕਰਾਉ ਨਾ।

ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਬਹਿਕੇ ਮੈਂ ਤਾਰਿਆਂ ਦੇ ਸੰਗ ਚੰਨਾਂ
ਦੇਂਦੀ ਤੇਰੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਹਾਂ ਲੋਰੀਆਂ

ਧੋ ਧੋ ਕੇ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਗਲੇਡੂਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਵੇ ਮੈਂ
ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕਰਦੀ ਹਾਂ ਗੋਰੀਆਂ

ਪਿੰਡ ਤੇਰਾ ਜਿਥੋਂ ਮੇਰੀ ਨੀਝ ਕੁਝ ਟੋਲਦੀ ਏ
ਜਿਸਦੇ ਦੁਵਾਲੇ ਹੀ ਮੈਂ ਰੀਝਾਂ ਕੁਝ ਜੋੜੀਆਂ

ਲੱਭ ਸੂਰਜਾਂ ਨੂੰ ਅਰਸ਼ 'ਚੋਂ ਘਰੀਂ ਵਿਛ ਗਈ ਹੈ ਗਹਿਰ
ਰਾਤ ਦਿਨ ਸੀ ਘੁੱਗ ਵਸਦਾ ਧੁਖ਼ ਪਿਆ ਮੇਰਾ ਸ਼ਹਿਰ

ਕਿੱਥੋਂ ਲਿਆਵਾਂ ਮੁੰਦਰਾਂ ਨਹੀਂ ਲੱਭਦਾ ਟਿੱਲਾ ਨਾ ਨਾਥ
ਸਨ ਰੁਮਕਦੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਜਿੱਥੇ ਤੌਖਲੇ ਓਥੇ ਹਰ ਪਹਿਰ

ਬਲਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਜਿੱਥੇ ਇਜ਼ਾਜਤ ਹੈ ਮਰਨ ਦੀ
ਕਿੰਜ਼ ਸੌਣਗੀਆਂ ਪੌਣਾਂ ਜਿੱਥੇ ਪਲ ਪਲ ਉੱਗਦਾ ਕਹਿਰ

ਹਾਸਾ ਜਿਹਾ ਆਉਦਾ ਏ,
ਜੇ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਏ,
ਮੈਂ ਹਾਂ ਬੁਰੀ, ਮੈਂ ਹਾਂ ਖ਼ਰਾਬ,
ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਸੋਚਿਆ ਜਨਾਬ,
ਮੈਂ ਹਾਂ ਸ਼ਰਾਬ, ਮੈਂ ਹਾਂ ਸ਼ਰਾਬ!

ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕੋਲ ਨਾ ਜਾਂਦੀ,
ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਫੜਕੇ ਨਾ ਲਿਆਉਂਦੀ,
ਜਿਸ ਦੀ ਰੂਹ ਪੀਣ ਨੂੰ ਚਾਹੁੰਦੀ,
ਬੱਸ, ਬੋਤਲ ਦੇ ਨਾਲ ਮੇਲ ਕਰਾਉਂਦੀ,
ਦੋ ਘੁੱਟ ਲਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ,
ਸਾਰੇ ਸਮਝਣ ਰਾਜਾ ਨਵਾਬ,
ਤੁਸੀਂ ਠੀਕ ਸੋਚਿਆ ਜਨਾਬ,
ਮੈਂ ਹਾਂ ਸ਼ਰਾਬ, ਮੈਂ ਹਾਂ ਸ਼ਰਾਬ !

ਹੋਇਆ ਸਿਫਟ ਤੇ ਯਾਰ ਕੁਵੇਲਾ,
ਨਾ ਲੱਗਾ ਰੋਟੀ ਦਾ ਵੇਲਾ,
ਨਿਕਲਿਆ ਭੁੱਖ ਨਾਲ ਕਾਲਜਾ ਮੇਰਾ,
ਓੁਤੋਂ ਆਵੇ ਨੀਂਦ ਦਾ ਗੇੜਾ,
ਮੈਂ ਭੁੱਖਾ ਸੌਂ ਗਿਆ...

ਸੁੱਤੇ ਨੂੰ ਸੁਪਨਾ ਇੱਕ ਆਇਆ,
ਜਿਵੇਂ ਮਾਂ ਨੇ ਆਣ ਜਗਾਇਆ,
ਮੱਥਾ ਚੁੰਮਿਆ ਸੀਨੇ ਨਾਲ ਲਾਇਆ,
ਮੁੰਹ ਨੂੰ ਦੁੱਧ ਦਾ ਛੱਨਾ ਲਾਇਆ,
ਕਹਿੰਦੀ ਭੁੱਖਾ ਤੇ ਤਿਰਹਾਇਆ,
ਵੇ ਕਿਂਓੁ ਪੁੱਤ ਸੌਂ ਗਿਆ...

ਚੁੱਕ ਪਰਦਾ ਦੇਖ ਚੁਫੇਰੇ ਤੂੰ, ਕਾਹਨੂੰ ਬੈਠਾ ਵਿੱਚ ਹਨੇਰੇ ਤੂੰ
ਇਹ ਪੈਂਡਾ ਤੇਰਾ ਨਾ ਮੁੱਕਣਾ,ਜਿਹੜੇ ਪੈਂਡੇ ਪਿਆ ਲਮੇਰੇ ਤੂੰ

ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਨਹੀ ਕੁਛ ਜਾਣਾ ਉਏ, ਦੇਖ ਮੰਨ ਕੇ ੳਹਦਾ ਭਾਣਾ ਉਏ
ਸੱਭ ਉਹਦਾ ਹੀ ਤਾਣਾ ਬਾਣਾ ਉਏ, ਐਵੇਂ ਕਾਹਦੇ ਕਾਜ ਸਹੇੜੇ ਤੂੰ
ਚੁੱਕ ਪਰਦਾ ਦੇਖ ਚੁਫੇਰੇ ਤੂੰ...

ਤੂੰ ਕਾਹਦਾ ਕਰੇਂ ਗੁਮਾਨ ਮਨਾ, ਇਹ ਝੂਠੀ ਹੈ ਸੱਭ ਸ਼ਾਨ ਮਨਾਂ
ਤੂੰ ਅੰਤ ਜਾਣਾ ਸ਼ਮਸ਼ਾਨ ਮਨਾਂ, ਦਸ ਤੁਰਿਆ ਹੈਂ ਰਾਹ ਕਿਹੜੇ ਤੂੰ
ਚੁੱਕ ਪਰਦਾ ਦੇਖ ਚੁਫੇਰੇ ਤੂੰ...

ਗੀਤ ਜਿੰਨਾ ਦੇ ਸੁਣਕੇ ਅੱਜ ਵੀ ਦਿਲ ਨਾ ਭਰਦੇ ਨੇ,
ਸਰਵਣ ਪੁੱਤ ਇਹ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਨੇ।

ਗੁਰਦਾਸ ਜਿਹੇ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦੇ ਪੁੱਤ ਲਾਇਕ ਲੱਭਦੇ ਨਾ,
ਕੁੱਲ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹਦੇ ਵਰਗੇ ਗਾਇਕ ਲੱਭਦੇ ਨਾ,
ਗ਼ੈਰਤ,ਅਣਖ ਜੋ ਗੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਨਾ ਗਹਿਣੇ ਧਰਦੇ ਨੇ,
ਸਰਵਣ ਪੁੱਤ ਇਹ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਨੇ।

ਕਹਿਣ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਨੂੰ ਸਭ ਕੋਇਲ ਪੰਜਾਬ ਦੀ,
ਬੋਲ ਨਰਿੰਦਰ ਬੀਬਾ ਦੇ ਜਿਉਂ ਮਹਿਕ ਗੁਲਾਬ ਦੀ,
ਗੀਤ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਪੌਣਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ਬੂ ਭਰਦੇ ਨੇ,
ਸਰਵਣ ਪੁੱਤ ਜੋ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਨੇ।

ਪਿਆਰ……… ਗੀਤ / ਲੱਖਣ ਮੇਘੀਆਂ

ਸਭਨਾ ਲਈ ਦਿਲੀ
ਸਤਿਕਾਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
ਦਿਲ ਵਿਚ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀਂ
ਪਿਆਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਪਹਿਲਾਂ ਹਰ ਗੱਲ ਨੂੰ
ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੋਲਣਾ।
ਫਿਰ ਜਾ ਕੇ ਚਾਹੀਦਾ
ਸਦਾ ਉਹਨੂੰ ਬੋਲਣਾ ।
ਜੋ ਮੁੱਖ ਵਿਚੋਂ ਬੋਲਿਆ
ਵਿਚਾਰ ਹੋਣਾਂ ਚਾਹੀਦਾ;
ਦਿਲ ਵਿਚ ਗੁੱਸਾ ਨਹੀ
ਪਿਆਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।

ਧੀ ਨਹੀ ਵਿਚਾਰੀ ਇਹ ਹੈ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਪਟਾਰੀ।
ਇਹ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਮਾਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਉਡਾਰੀ।

ਗੋਦੀ ਮਾਂ ਦਾ ਨਿੱਘ, ਕਦੇ ਮਾਣਦੀ ਸੀ ਰੱਜ।
ਬਾਪੂ 'ਵਾਜ ਮਾਰੇ, ਦੌੜੀ ਆਵੇ ਭੱਜ ਭੱਜ ।
ਉਹ ਮਲੋ-ਮਲੀ ਗੋਦੀ ਵਿਚ ਬੈਠੀ ਹਰ ਵਾਰੀ,
ਧੀ ਨਹੀ ਵਿਚਾਰੀ ਇਹ ਹੈ ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਪਟਾਰੀ।

ਰਾਤੀਂ ਨੀ ਮੈਂ ਸੁਪਨੇ ਦੇ ਵਿਚ, ਮਾਏ ਪਿੰਡ ਦਾ ਗੇੜਾ ਲਾਇਆ
ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਲੰਘ ਕੇ ਅਖੀਰਲੀ ਗਲੀ ਵਿਚ, ਜਦ ਮੇਰਾ ਘਰ ਆਇਆ
ਤਿਪ-ਤਿਪ ਡਿੱਗ ਪਏ ਅੱਥਰੂ ਨੈਣੋਂ, ਨੀ ਮੈਥੋਂ ਹੋਇਆ ਨਾ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਾਲ
ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਪਿਛੋਂ ਮਿਲੀ ਹਾਏ ਅੰਮੀਏ ਨੀ, ਲਾਵਾਂ ਘੁੱਟ ਕੇ ਸੀਨੇ ਦੇ ਨਾਲ

ਪਿੰਡ ਦੀ ਜੂਹ ਵਿਚ ਵੜਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ, ਤੱਕਿਆ ਚਾਰ-ਚੁਫੇਰਾ
ਹਰ ਇੱਕ ਸ਼ੈਅ ਮੈਨੂੰ ਬਦਲੀ ਲੱਗੇ, ਬਦਲਿਆ ਪਿੰਡ ਦਾ ਚਿਹਰਾ
ਬੂਹੇ ਦੇ ਵਿਚ ਖੜੀ ਮੈਂ ਸੋਚਾਂ, ਜਰੂਰ ਬਦਲੀ ਹੋਊ ਘਰ ਦੀ ਨੁਹਾਰ
ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੇ ਪਿਛੋਂ..........

ਭਾਵੇਂ ਮੈਂ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹਾਂ
ਪਰ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ
ਅੰਦਾਜਾ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ
ਕਿ ਤੇਰੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਕਣਕਾਂ ਦੇ ਹਰੇ ਸਿੱਟੇ
ਸੋਨੇ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣਗੇ।
ਪਰ ਤੂੰ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਚਾਅ ਵਿੱਚ
ਇਹ ਨਾ ਭੁੱਲ ਜਾਵੀਂ ਕਿ
ਤੇਰੇ ਖੇਤਾਂ ਦੇ ਸਿਰ 'ਤੇ
ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਝੁੰਡ ਘੁੰਮਦੇ ਨੇ
ਤੇ ਇਹਨਾ ਉੱਤੇ ਤੇਰੇ ਖੜਕਦੇ ਪੀਪੇ ਦਾ
ਕੋਈ ਅਸਰ ਨਹੀਂ।
ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾ ਦੇ ਦੇਸੀ ਸਿਰਾਂ 'ਤੇ
ਕੰਨ ਬੋਲ੍ਹੇ ਹਨ,ਪਰ ਚੁੰਝਾਂ ਵਿਲਾਇਤੀ
ਇਹ ਕਣਕ ਦੇ ਸਿੱਟਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ
ਰਖਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਸਿਰ ਵੀ ਡੁੰਗ ਲੈਂਦੇ ਨੇ।
ਇਹ ਓਸੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਤੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਸਨ
ਜਦੋਂ ਤੂੰ ਲਾਇਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗ ਕੇ
ਖਾਦ ਦੀਆਂ ਬੋਰੀਆਂ ਖਰੀਦਣ ਗਿਆ ਸੀ

ਮੈਂ ਪੁਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਆਦਮ ਜਾਤ ਤੋਂ
ਮੈਂ ਪੁਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਇਸ ਸਮਾਜ ਤੋਂ
ਮੈਂ ਪੁਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਹਰ ਧੀ ਦੀ ਮਾਂ ਤੋਂ
ਮੈਂ ਪੁਛਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾਂ ਹਰ ਧੀ ਦੇ ਬਾਪ ਤੋਂ
ਮਾਂ ਬਾਪ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਦਾ
ਪੁੱਤ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹਿਸਾ ਨੇ ਧੀ
ਫਿਰ ਪੁੱਤਾਂ ਲਈ ਇੰਨੀ ਮਾਰੋ ਮਾਰੀ ਕਿਉਂ
ਕਿਉਂ ਧੀਆਂ ਦੇ ਹਿਸੇ ਆਈ ਸਿਰਫ ਮੌਤ ਹੀ

ਇੱਕ ਜਨਣੀ ਦੂਜੀ ਜਨਣੀ ਨੂੰ
ਕਿਉਂ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਮਾਰ ਮੁਕਾਏ
ਇੱਕ ਮਾਂ ਆਪਣੇ ਹੀ ਬੀਜ ਨੂੰ
ਕਿਉਂ ਜੱਗ 'ਚ ਨਾ ਲਿਆਉਣਾ ਚਾਹੇ
ਪੁੱਤਾਂ ਲਈ ਤਾਂ ਮੰਦਿਰ ਮਸਜਿਦ
ਜਾ - ਜਾ ਕੇ ਫੁੱਲ ਚੜਾਏ
ਪਰ ਬਿਨ ਮੰਗੇ ਜਦ ਰੱਬ ਧੀ ਦੇਵੇ
ਕਿਉਂ ਸਭ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਮੁਰਝਾਏ
ਮਾਂ ਬਾਪ ਦੇ ਅਹਿਸਾਸ ਦਾ
ਪੁੱਤ ਵਾਂਗ ਹੀ ਹਿਸਾ ਨੇ ਧੀ
ਫਿਰ ਪੁੱਤਾਂ ਲਈ ਇੰਨੀ ਮਾਰੋ ਮਾਰੀ ਕਿਉਂ
ਕਿਉਂ ਧੀਆਂ ਦੇ ਹਿਸੇ ਆਈ ਸਿਰਫ ਮੌਤ ਹੀ

ਮੈਂ ਬੇਧੜਕ ਕਹਿ ਵੀ ਸਕਦਾ ਹਾਂ
ਤੇ ਸਾਬਿਤ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ
ਕਿ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ਨਸੀਬ ਹਾਂ
ਬੇਸ਼ਕ, ਸਵੇਰੇ ਤੁਹਾਡਾ
ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਬਾਥਰੂਮ 'ਚ
ਦੂਜਾ ਡਾਇਨਿੰਗ ਟੇਬਲ
'ਤੇ ਤੀਜਾ ਏ।ਸੀ। ਕਾਰ ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ
ਪਰ ਆਰਾਮ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਤੁਹਾਨੂੰ
ਕੋਈ ਇਲਮ ਨਹੀ
ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚਲਾਉਣਾ ਪਵੇ
ਪੰਜ ਕੋਹ ਸਾਇਕਲ
ਜਾਂ ਪੈਦਲ ਮੁਕਾਈ ਹੋਵੇ

ਦਰਦ ਕਿਦ੍ਹੇ ਨਾਲ ਕਰੀਏ ਸਾਂਝੇ,
ਸਮਝ ਕੋਈ ਵੀ ਆਉਂਦੀ ਨਹੀਂ।

ਦਿਲ ਦਰਿਆ ਸਮੁੰਦਰੋਂ ਡੂੰਘੇ,
ਕੌਣ ਦਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਜਾਣੇ ।
ਦਰਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੀਨੇ ਵਸਿਆ,
ਉਹੀਉ ਦਰਦ ਪਛਾਣੇ ।
ਯਾਦਾਂ ਉਦ੍ਹੀਆਂ ਤੜਪ-ਤੜਪ,
ਅੱਜ ਛੇੜੇ ਗੀਤ ਪੁਰਾਣੇ ।
ਖੋਹ ਕੇ ਮੇਰੇ ਹਥੋਂ ਲੈ ਗਈ,
ਖੜੀ ਸੀ ਮੌਤ ਸਰ੍ਹਾਣੇ।

ਪਰਦੇਸਾਂ ਵਿਚ ਬੈਠਾ ਕੋਈ
ਹੀ ਸੋਚੀ ਜਾਵੇ ।
ਢਲਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਚੇਹਰੇ ਦੇਖਣ
ਕਿਹੜਾ ਵਤਨੀਂ ਜਾਵੇ ।

ਹੋਲੀ ਹੋਲੀ ਕਿਰੀਆਂ ਇੱਟਾਂ
ਛੱਤਾਂ ਵੀ ਸਭ ਚੋਈਆਂ ।
ਬਾਰੀਆਂ ਬੂਹੇ ਢਿਲੇ ਪੈ ਗਏ
ਕੰਧਾ ਪੋਲੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ।

ਵਗ ਗਏ ਪਾਣੀ ਪੁਲਾਂ ਦੇ ਥਲਿਉਂ
ਇਹਨਾਂ ਮੁੜ ਕਿਸ ਆਉਣਾ ।
ਜਿਸ ਘਰ ਨੇ ਸੀ ਲਾਡ ਲਿਡਾਇਆ
ਉਸ ਲਈ ਕਿਸ ਨੇ ਰੋਣਾ ।

ਮਾਫ਼ ਕਰਨਾ
ਅਸੀਂ ਤੈਨੂੰ
ਫਾਂਸੀ ਦੇ ਤਖ਼ਤੇ ਤੋਂ ਅੱਗੇ
ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕੇ

ਤੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ‘ਚ
ਡਾਢਿਆਂ ਖਿਲਾਫ਼ ਦਹਿਕਦੀ ਲਾਲੀ
ਤੇਰੀ ਅਣਖ ਦੀ ਪੱਗ ਦਾ ਸ਼ਮਲਾ
ਤੇ ਤੇਰੇ ਹੱਥ ‘ਚ ਫੜੀ
ਮਾਰਕਸ ਦੀ ਕਿਤਾਬ
ਸਾਡੇ ਲਈ
ਟੀ.ਵੀ, ਸਕਰੀਨ ‘ਤੇ
ਕਿਸੇ ਫਿਲਮੀ ਹੀਰੋ ਦੀ
ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਬਾਜ਼ੀ ਬਣੀ ਰਹੀ।

ਤਰਸੇ ਹੋਏ ਮਾਰੂਥਲ ਦੇ ਉੱਪਰੋਂ,
ਕੋਈ ਤਿੱਤਰ-ਖੰਭੀ
ਬਿਨ ਵੱਸਿਆਂ ਵੀ ਲੰਘ ਜਾਵੇ ਤਾਂ
ਰੇਤੇ ਦੇ ਸੀਨੇਂ ਦੇ ਵਿਚ
ਹਰਿਆਵਲ ਜਿਹਾ ਕੁਝ
ਅੰਗੜਾਈਆਂ ਭੰਨਣ ਲਗਦਾ ਹੈ
ਹਿੱਕ ਉੱਗਿਆ ਚੰਨਣ ਲਗਦਾ ਹੈ
ਹਾਂ-ਏਦਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.......

ਕਦੀ ਕਦੀ ਕੋਈ
ਕੰਜ ਕੁਆਰੀ ਵੀਣੀ ਸਹਿਲਾਅ
ਹੰਝੂਆਂ ਦੇ ਸੰਗ ਘੁਲਦੇ ਹੋਏ
ਸਿਸਕੀਆਂ ਭਰਦੇ ਛੱਡ ਤੁਰਦਾ ਹੈ
ਭੰਨ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਖ਼ੁਦ ਖੁਰਦਾ ਹੈ
ਜੇਰਾ ਝੁਰਦਾ ਹੀ ਝੁਰਦਾ ਹੈ
ਪਛਤਾਵੇ ਦੇ ਹੋਠਾਂ ਨੂੰ
ਫਿਰ ਮੁਸਕਾਉਣਾ ਕਦ ਫੁਰਦਾ ਹੈ
ਹਾਂ-ਏਦਾਂ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ.......

ਨਹੀਂ ਦੋਸਤ
ਤੂੰ ਹਾਲੀਂ ਵਿਦਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਸੀ
ਹਾਲੀਂ ਤਾਂ ਤੂੰ ਬਹਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਰਨਾ ਸੀ
ਤੂੰ ਭਾਰਤ ਮਾਂ ਦੀ ਬਾਂਹ ਤੇ ਬੰਨੀਂ ਕੋਈ ਰੱਖ ਬਣਨਾ ਸੀ
ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦਿਸਦਾ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਅੱਖ ਬਣਨਾ ਸੀ
ਸਾਨੂੰ ਨਾਸਮਝਾਂ ਨੂੰ ਹਾਲੀ ਤੂੰ ਹੋਰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਸੀ
ਸਾਨੂੰ ਬੇ ਅਣਖਾਂ ਨੂੰ ਅਣਖ ਨਾਲ ਜੀਣਾ ਸਿਖਾਉਣਾ ਸੀ
ਸਾਡੇ ਬੋਲੇ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਸੁਣ ਸਕੇ ਉਹ ਰਾਗ ਬਣਨਾ ਸੀ
ਅੱਜ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਦੁੱਧ ਨੂੰ ਫਾੜਨ ਦੇ ਲਈ ਜਾਗ ਬਣਨਾ ਸੀ

ਰੁੱਤ ਆਕੇ ਹਰ ਚਲੀ ਗਈ ਏ, ਮੈਂ ਉਥੇ ਦਾ ਉਥੇ,
ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਬਾਹਾਰ ਨਾ ਟੱਕਰੀ ਨਾ ਮੀਂਹ ਨੇ ਗ਼ਮ ਧੋਤੇ,
ਆਸ ਲਗਾਈ ਖੜਾ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਆ ਜਾਵੇ।
ਜਹਿੜਾ ਮੇਰੇ ਅੱਖੀਓਂ ਵਗਦੇ ਅੱਥਰੂ ਆ ਕੇ ਪੋਚੇ।
ਰੁੱਤ ਆਕੇ.......

ਕਾਸ਼ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਹਮਦਮ ਹੁੰਦਾ ਦਿਲੋ ਮੈਂ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਉਦਾ,
ਲੋਕਾਂ ਵਾਗੂੰ ਈਦ ਦਿਵਾਲੀ ਅਤੇ ਬਸੰਤ ਹੰਢਾਉਂਦਾ,
ਪਰ ਪਛਤਾਵੇ ਬੁਕਲ ਦੇ ਵਿਚ ਤੇ ਕੁਝ ਸ਼ਿਕਵੇ ਰੋਸ਼ੇ
ਰੁੱਤ ਆਕੇ.......

ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਬਟਵਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ
ਚਮਨ ਸੁੰਨਾ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ

ਪੰਛੀ ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ‘ਚੋਂ ਵੱਖ ਹੋ ਗਏ
ਆਲ੍ਹਣੇ ਵੀ ਕੱਖੋਂ ਕੱਖ ਹੋ ਗਏ
ਜੁਦਾਈਆਂ ਵਾਲੇ ਤੀਰ ਉਦੋਂ ਕਿੰਝ ਚਲੇ ਸੀ
ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਲੋਕ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਤੇ
ਕੁਝ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਚਲੇ ਸੀ।
ਹਿੰਦੂ, ਮੁਸਲਿਮ, ਸਿੱਖ, ਇਸਾਈ
ਸਭ ਰਲ ਮਿਲ ਬਹਿੰਦੇ ਸੀ
ਆਪੋ ਵਿੱਚ ਸਭ ਭਾਈ ਭਾਈ ਕਹਿੰਦੇ ਸੀ।
ਅਜੇ ਇਹ ਦਰਦ ਹੋਇਆ ਨਾ ਘੱਟ ਸੀ
ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਾਲੀ ਉਦੋਂ ਲੱਗ ਗਈ ਸੱਟ ਸੀ
ਦੋ ਬਿੱਲੀਆਂ ਤੇ ਇਕ ਰੋਟੀ ਵਾਲਾ ਹਾਲ ਹੋ ਗਿਆ
ਦੰਗੇ ਫਸਾਦਾਂ ਨਾਲ ਦੇਸ਼ ਬੇਹਾਲ ਹੋ ਗਿਆ।
ਅੰਗਰੇਜ਼ ਆ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਝੰਜੋੜ ਗਏ
ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦਾ ਲਹੂ ਨਚੋੜ ਗਏ
ਸੋਨੇ ਦੀ ਚਿੜੀ ਜੋ ਕਹਾਉਂਦਾ ਸੀ
ਅੱਜ ਉਸ ਦਾ ਕਬਾੜਾ ਹੋ ਗਿਆ
ਇਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਬਟਵਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ
ਚਮਨ ਸੁੰਨਾ ਸਾਰੇ ਦਾ ਸਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ

ਜ੍ਹਿਨਾਂ ਖਾਧਾ ਅੰਨ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਤੇ ਪੀਤਾ ਪਾਣੀ,
ਏਸ ਪਵਿੱਤਰ ਧਰਤ ਦੀ ਕੋਈ ਕਦਰ ਨਾ ਜਾਣੀ,
ਨਵੇਂ ਗਵੱਈਆਂ ਆਪਣਾ ਹੈ ਰੰਗ ਦਿਖਾਇਆ,
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਫੜ ਖੂੰਜੇ ਲਾਇਆ।

ਸੂਰਮਿਆਂ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਆਪਣਾ ਵਿਰਸਾ ਭੁੱਲੇ,
ਫੋਕੀ ਸ਼ੋਹਰਤ, ਚੰਦ ਰੁਪਈਆਂ ਉੋੱਤੇ ਡੁੱਲੇ,
ਮਾਂ- ਬੋਲੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਨਾਲ ਦਗ਼ਾ ਕਮਾਇਆ,
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਫੜ ਖੂੰਜੇ ਲਾਇਆ।

ਕਰਨ ਨਿਲਾਮੀ ਅਣਖ ਦੀ ਜੋ ਵਿੱਚ ਬਜ਼ਾਰਾਂ,
ਪੈਣ ਜਗ ਤੇ ਲੱਚਰ ਗਾਇਕਾਂ ਨੂੰ ਫਿਟਕਾਰਾਂ,
ਨਵੀਂ ਪ੍ਹੀੜੀ ਨੂੰ ਦੇਖੋ ਕਿਵੇਂ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਇਆ,
ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਫੜ ਖੂੰਜੇ ਲਾਇਆ।

ਪਥਰਾਂ ਦਾ ਤੂੰ ਬਾਗ ਲਗਾਇਆ
ਇਹ ਡਾਢਾ ਤੂੰ ਪਾਪ ਕਮਾਇਆ
ਹੁਣ ਕਿਉਂ ਲਭਣੀਏਂ ਤੂੰ ਜਿੰਦੇ
ਫੁਲਾਂ ਦੀ ਖੁਸ਼ਬੋ

ਪਥਰਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਪਥਰ ਹੁੰਦੇ
ਇਹ ਨਾਂ ਜਾਨਣ ਦਿਲ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ
ਦਸ ਪਥਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅਖਾਂ ਵਾਲੇ
ਕਿੰਝ ਸਕਦੇ ਨੇ ਰੋ

ਬੀਜਣ ਵੇਲੇ ਪਥਰ ਬੀਜੇ
ਕਟਣ ਵੇਲੇ ਕਿਉਂ ਪਛਤਾਏਂ
ਬਸ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਚਟ ਚਟ ਮਰਜਾ
ਹੁਣ ਕੀ ਸਕਦਾ ਹੋ

ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਦਿਨ ਖਾਸ ਹੈ.......... ਨਜ਼ਮ/ਕਵਿਤਾ / ਸਤਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗਰੇਵਾਲ

ਕਿਉਂ ਆਈ ਹੈ ਅੱਜ ਯਾਦ ਤੇਰੀ
ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਦਿਨ
ਖਾਸ ਹੈ
ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ ਕੋਈ ਕੋਈ ਕਣੀ ਅੰਬਰੋਂ
ਬੱਦਲਾਂ ਨੇ ਢੱਕਿਆ ਆਕਾਸ਼ ਹੈ ।

ਨਹਾਉਂਦੀਆਂ ਨੇ ਚੜੀਆ ਵੀ
ਖੜੇ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ
ਕਿਉਂ ਸਾਨੂੰ ਹੀ ਇਹ ਰੁੱਤ
ਕਰਦੀ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੈ ।

ਸਾਂਝਾਂ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾ ਕੇ
ਕਲਮਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪਾਈਏ ।

ਹਿੰਦ ਜਾਂ ਪਾਕ ਹੋਵੇ ,
ਇਸ ਫਰਕ ਨੂੰ ਮਿਟਾਈਏ ।

ਉੱਚੇ ਹੋ ਰਿਅਤਿਆਂ ਤੋਂ ,
ਇਸ ਦੇ ਕਰੀਬ ਆਈਏ।

ਪੀਰਾਂ , ਫ਼ਕੀਰਾਂ ਵਾਲੀ ,
ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਸੀਸ ਝੁਕਾਈਏ।

ਜੇ ਅੱਜ ਤੱਕ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਦਾ ਰਾਹ ਲੱਭ ਜਾਂਦਾ
ਕਿਤਿਓਂ ਤੱਤੀਆਂ ਹਵਾਵਾਂ ਨੇ ਜੁਅਰਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਨੀ
ਪੰਜ ਪਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਗੰਧਾਲਣ ਦੀ-

ਜੇ ਗੋਬਿੰਦ ਦੀ ਲਿਸ਼ਕਦੀ ਸ਼ਮਸ਼ੀਰ ਨਜ਼ਰੀਂ ਪੈ ਜਾਂਦੀ
ਤਾਂ ਜ਼ਹਾਨ 'ਚ ਥਾਂ 2 ਸੂਰਜ ਸਜ ਜਾਣੇ ਸੀ-
ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਉੱਗ ਆਉਣੀ ਸੀ-ਖੇਤਾਂ, ਰਾਹਾਂ ਚ
ਘਰ ਦਰ ਭਰ ਜਾਣੇ ਸੀ ਸਿਤਾਰਿਆਂ ਨਾਲ-

ਜੇ ਜੇਬਾਂ ਚ ਜਰਾ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਦਰਦ ਜਾਗਦਾ
ਭਰਾਵਾਂ ਨੇ ਤੜਫ਼ 2 ਨਹੀਂ ਸੀ ਮਰਨਾ ਪਾਣੀ ਦੇ ਇੱਕ 2 ਘੁੱਟ ਤੋਂ

ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਮੇਂ ਪੁਰਾਣੇ ਚ ਹਾਂ ਲਿਜਾਣ ਲੱਗੀ ,
ਜਿਥੇ ਵੱਸਦਾ ਸੀ ਪੁਰਾਣਾ ਪੰਜਾਬ ਸਾਡਾ !
ਲੋਕੀਂ ਭੁੱਲਦੇ ਜਾਂਦੇ ਕੁੱਝ ਚੀਜ਼ਾਂ ਨੂੰ,
ਸੁਣਕੇ ਇਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਲੱਗੇ ਦੁੱਖ ਡਾਢਾ !
ਚਲੋ ਚਰਖੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਸਭ ਜਾਣਦੇ ਈ ਨੇ,
ਸ਼ਬਦ ਤੰਦ,ਗਲੋਟੇ,ਪੂਣੀਆਂ ਵੀ ਪਹਿਚਾਣਦੇ ਈ ਨੇ !
ਪਰ ਕੁੱਝ ਵਿਸਰੇ ਨਾਮ ਯਾਦ ਕਰਵਾ ਦੇਵਾਂ,
ਮਾਹਲ,ਤੱਕਲਾ,ਟੇਰਨ ਤੇ ਕੱਤਣੀ,
ਤੁਹਾਡੇ ਚੇਤਿਆਂ ਚ ਫਿਰ ਵਸਾ ਦੇਵਾਂ !
ਹੋਲੀ-ਹੋਲੀ ਹੋ ਰਹੀ ਆਲੋਪ ਮਧਾਣੀ,

ਖੁਦ ਪੈੜਾਂ ਅਸੀਂ ਕੀ ਪਾਉਣੀਆਂ ਸੀ, ਸਾਨੂੰ ਪੈੜਾਂ ਤੇ ਤੁਰਨਾ ਨਾ ਆਇਆ।
ਸਾਨੂੰ ਰਹਿਬਰ ਬਹੁਤ ਮਿਲੇ ਸੀ ਪਰ, ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇਨਾ ਜੁੜਨਾ ਨਾ ਆਇਆ।

ਸਾਡੀ ਅਕਲ ਹੀ ਸਾਡੀ ਦੁਸ਼ਮਣ ਸੀ, ਹੁਣ ਜਾ ਕੇ ਇਹ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝ ਪਈ।
ਅੱਖਾਂ ਮੀਟ ਕੇ ਵਗਦੇ ਵਹਿਣਾਂ ਵਿੱਚ, ਸਾਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਰੁੜਨਾ ਨਾ ਆਇਆ।

ਲੈ ਗਏ ਬਾਜ਼ੀ ਲੋਕ ਮੁਕੱਦਰਾਂ ਤੋਂ , ਜਿਹੜੇ ਪਰਖ ਕੇ ਚੁਣ ਗਏ ਰਾਹਾਂ ਸੀ।
ਅਸੀਂ ਗਲਤ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਤੁਰਦੇ ਗਏ, ਸਹੀ ਰਾਹਾਂ ਤੇ ਮੁੜਨਾ ਨਾ ਆਇਆ।

ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਖਾ ਗਈ
ਮੇਰੇ ਪਿਓ ਦਾਦੇ ਹਾਣੀ,
ਇਕੋ ਸਾਹੇ ਏਸ ਮੁਕਾਏ,
ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੰਜੇ ਪਾਣੀ।
ਹਸਦੇ ਵਸਦੇ ਵਿਹੜੇ ੳਜੜੇ
ਖਿੰਡਰ ਪੁੰਡਰ ਗਈ ਢਾਣੀ,
ਕੀ ਪਤਾ ਸੀ ਤਖਤਾਂ ਵਾਲਿਆਂ
ਕੁੱਲੀਆਂ ਜੂਨ ਹੰਢਾਓਣੀ ।

ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਇਸ ਸਾਗਰ ਦੇ ਵਿੱਚ ਲੋਕਾਂ ਤੋਂ ਪਤਵਾਰ ਗਵਾਚੇ।
ਕੁਝ ਲੋਕੀਂ ਇਸ ਪਾਰ ਗਵਾਚੇ ਕੁਝ ਲੋਕੀਂ ਉਸ ਪਾਰ ਗਵਾਚੇ।

ਕਿੰਨੀ ਛਾਤਰ ਹੈ ਇਹ ਜਿੰਦਗੀ ਆਪਣਾ ਹੱਥ ਫੜਾਉਂਦੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ,
ਇਸ ਦੇ ਵਾਲਾਂ ਦੇ ਵਿੱਚ ਉਲਝੇ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਦਿਲਦਾਰ ਗਵਾਚੇ।

ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਕਈ ਕਈ ਬੰਦੇ ਵੱਸਦੇ ਨੇ,
ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਸਿਰ ਲੱਭਦੇ-ਲੱਭਦੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥੋਂ ਹਾਰ ਗਵਾਚੇ।

ਉੱਚੀਆਂ-ਉੱਚੀਆਂ ਬਾਂਹਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਉੱਚੀ-ਉੱਚੀ ਬੋਲਣ ਵਾਲੇ,
ਜਦ ਖੜਨੇ ਦੀ ਵਾਰੀ ਆਈ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਸਰਦਾਰ ਗਵਾਚੇ।

ਛਤਰੀ ਤਾਣ ਕੇ ਮੀਂਹ ਦੀਆਂ ਕਣੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਤਾਂ ਬਚ ਜਾਈਏ।

ਇਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਿਆਂ ਤੀਰਾਂ ਮੂਹਰੇ ਕਿਹੜਾ ਸੀਨਾ ਡਾਹੀਏ।

ਤੈਥੋਂ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਤੋਂ ਇਸ ਤੇ ਏਨੇ ਪੂੰਝੇ ਪੈ ਗਏ,

ਹੁਣ ਇਸ ਦਿਲ ਦੀ ਤਖਤੀ ਉੱਤੇ ਕੀ ਲਿਖੀਏ ਕੀ ਵਾਹੀਏ।

ਇਹ ਜੀਵਣ ਹੈ ਇਸ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਹੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀ,

ਇਹ ਸੋਚਾਂ ਦੀ ਚੱਕੀ ਦੇ ਚੱਕ ਜਿੰਨੇ ਮਰਜ਼ੀ ਰਾਈਏ।

ਗ਼ਮ ਦੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਕੱਟ ਕੇ ਤਾਂ ਵੀ ,

ਰੱਬ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਮਨਾਇਆ ਹੈ ।

ਸਿਜ਼ਦੇ ਕਰ ਕਰ ਮੈਂ ਨਾ ਥੱਕੀ ,

ਜਦ ਉਹ ਸੁਪਨੇ ਆਇਆ ਹੈ ।

ਰੰਗ ਉਹਦਾ ਸੀ ਮੌਸਮ ਵਰਗਾ ,

ਵਾਲ ਸੀ ਉਹਦੇ ਸਾਵਣ ਜਿਹੇ ।

ਸਮਝ ਕੋਈ ਨਾ ਗੱਲ ਦੀ ਆਵੇ ,

ਬੋਲ ਉਹਦੇ ਕੁਰਲਾਵਣ ਜਿਹੇ ।

ਘੁੱਪ ਹਨੇਰੇ ਡਰ ਜਿਹਾ ਆਵੇ ,

ਕੀ ਉਸ ਭੇਸ ਵਟਾਇਆ ਹੈ ।

ਸਿਜ਼ਦੇ ਕਰ ਕਰ …

ਜਦ ਆਉਂਦੀ ਯਾਦ ਗਰਾਂਵਾਂ ਦੀ,

ਪਿੱਪਲਾਂ ਦੀਆਂ ਠੰਢੀਆਂ ਛਾਵਾਂ ਦੀ,

ਦੇਹਲੀ ਤੇ ਉਡੀਕਦੀਆਂ ਮਾਵਾਂ ਦੀ,

ਬਾਂਹਾਂ ਅੱਡੀ ਖੜ੍ਹੇ ਭਰਾਵਾਂ ਦੀ,

ਭੈਣਾਂ ਦੀ ਰੱਖੜੀ ਚਾਵਾਂ ਦੀ,

ਚੂੜੇ ਭਰੀਆਂ ਬਾਂਹਾਂ ਦੀ,

ਘੁਰਕੀ ਆੜ੍ਹਤੀ ਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀ।

ਬਾਪੂ ਦੇ ਟੁੱਟਦੇ ਸਾਹਾਂ ਦੀ,

ਹਵਾਈ ਟਿਕਟ ਕਟਾਉਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰਦੈ,

ਪਿੰਡ ਗੇੜਾ ਲਗਾਉਣ ਨੂੰ ਜੀ ਕਰਦੈ।

ਜਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਬੋਝ ਦੀ ਤਰਾਂ ਨਾ ਲੈ

ਇਸਦੇ ਦੂਜੇ ਪੱਖ ਬਾਰੇ ਵੀ ਸੋਚ !

ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਤਾਂ ਜਿੰਦਗੀ ਦਾ ਸਰਮਾਇਆ ਨੇ,

ਫਿਰ ਇੱਕਲੇ ਸੁੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਨਾ ਲੋਚ !

ਜੇ ਸੋਚ ਦਾ ਪੰਛੀ ਮਾਰ ਉਡਾਰੀ

ਕਿਤੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿਚ ਬਹਿ ਜਾਵੇ !

ਦੂਰ-ਦੂਰ ਤੱਕ ਕਿਧਰੇ ਇਹਨੂੰ

ਜੇਠ ਵੱਡੇ ਨੂੰ ਆਖਦੇ, ਵੱਡਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਮੱਤ,
ਪਿਓ ਦਾਦੇ ਦੇ ਵਾਂਗ ਤੇਰਾ ਵੀ ਭੰਗ ਹੋਣਾ ਜਤ ਸਤ।

ਤਪਸ਼ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਿਓਂ, ਇਹ ਕੀ ਤੇਰੀ ਦੌੜ,
ਅਸਲੀ ਮਾਇਆ ਤਿਆਗ ਕੇ, ਕਰ ਲਿਆ ਝੁੱਗਾ ਚੌੜ।

ਹਿੰਗ ਲੱਗੀ ਨਾ ਫਟਕੜੀ, ਮਿਲ ਗਈ ਮਾਨਸ ਦੇਹ,
ਪਰ ਤੂੰ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਲੈ, ਖੇਹ ਨੇ ਹੋਣਾ ਖੇਹ।

ਸੱਭਿਅਤਾ ਦੇ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਲੱਤਾਂ ਵਾਲੇ ਜਾਨਵਰ

ਲੜਦੇ ਝਗੜਦੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਾਰਕੇ ਖਾ ਰਹੇ।

ਜੰਮਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਥਣੋਂ ਦੁੱਧ ਚੁੰਘਾਉਣਾ ਸ਼ਰਮ ਸਮਝਦੇ

ਸੁਆਕੇ ਝੂਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਛਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਲਾਉਣਾ ਸ਼ਰਮ ਸਮਝਦੇ

ਖਿਡੌਣਿਆਂ ਨੂੰ ਕੋਲ ਛੱਡਕੇ ਖੁਦ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਭੱਜਦੇ

ਮਮਤਾ ਦੇ ਭੁੱਖੇ ਬੱਚੇ ਟੈਲੀਵੀਯਣ ਦੇਖਕੇ ਰੱਜਦੇ